21 noyabr kuni 100 foiz davlatga tegishli bo‘lgan UMS kompaniyasi yangi “Raqamli ishonch” Fondi egasiga, shuningdek, xalqaro tarmoqlarga to‘g‘ridan-to‘g‘ri chiqish huquqiga ega bo‘ldi (raqobatchilarda bunday huquq yo‘q).

Beeline Uzbekistan kompaniyasining bosh direktori Dmitriy Shukov maxsus Spot uchun bu boradagi va boshqa jihatlar haqida intervyu berdi.

Dmitriy Shukov

“Beeline Uzbekistan"ning bosh direktori

O‘tgan yilning dekabr oyida O‘zbekiston prezidenti 2018 yilni Faol tadbirkorlik, innovatsion g‘oyalar va texnologiyalarni qo‘llab-quvvatlash yili deb e’lon qilganda biz Beeline da texnologik, eng muhimi AKTdagi doimiy yutuqlarga umid qilgan edik.

1999 yilda qabul qilingan “Telekommunikatsiyalar to‘g‘risida"gi qonun barcha me’yoriy aktlari bilan zamon talablariga javob bermasligi kunday ravshan bo‘lib qoldi. Davlat rahbarining tashabbusi esa qonunchilik bazasi va amaliyotini tezkor hamda tubdan yaxshilashda tarixiy imkoniyat bo‘ldi.

Afsuski, bir yil o‘tib bugun ushbu imkoniyat qo‘ldan boy berilganini tasdiqlash mumkin.

Gap hatto to‘rtta mobil aloqa operatorining ikkitasi davlatga tegishli bo‘lgan og‘ir bozor tuzilishi haqida bormayapti (UMS va Uzmobile — tahririyat izohi Spot). Bu hech qanday savollarni ham keltirib chiqarmaydi, chunki vaziyat shuni taqozo etmoqda.

Biroq boshqaruvchining yildan yilga soliq to‘lovchilar va xususiy operatorlar hisobiga davlat operatorlari va preferensiyalarga beradigan imtiyozlari kishini hayratga soladi.

Hech kimga sir emaski, butun dunyoda davlat korxonalari, ayniqsa servis sohasidagi korxonalar ko‘pincha past samarali bo‘lishadi: ular bir xil sharoitlarda ko‘proq resurslardan foydalanishsada kam natijalarga erishishadi.

Uzmobile kompaniyasining to‘rt yil davomida cheksiz imtiyozlardan foydalanib qanday yutuqlarga erishganini muhokama qilmaganda ham savol tug‘ilishi tabiiy: “G‘arb investorining muvaffaqiyatli biznesini bir vaqtning o‘zida to‘xtatib qo‘yish shartmi?”

Birgina so‘nggi yil davomida telekom va monopoliyaga qarshi tartibga soluvchilarning yordami bilan Beeline ning radiochastota spektrining sezilarli qismi va 100 mlr so‘mdan ortiq daromadi interkonnektning tugatish maqsadida raqobatdoshlarining foydasiga olib qo‘yilgan.

Bunda Beeline xizmat qiluvchi abonentlari soni eng ko‘p bo‘lib, chastotali resursdan ancha samaraliroq foydalanadi. Xalqaro elektr aloqa ittifoqda mutlaqo tushunarsiz deb topilgan “uyqudagi uzatmalar” uchun GIS tomonidan ko‘plab milliardlab jarimalar borasmida eslatmasam ham bo‘ladi.

Va albatta katta miqdordagi jarimalar davlat operatorlariga emas faqatgina xususiy operatorlarga yo‘naltirilgan edi.

Shu bilan birga, turli instansiyalar tarmoq rivojlanishiga ko‘proq investitsiyalarni jalb etishni tavsiya etmoqda. Biz rad etmayapmiz, aksincha: ushbu sohaga yanada turtki beruvchi yechim taklif etamiz. Aynan Beeline kamida yarim yildan buyon tashqi internet-kanalga chiqish imkoniyatini monopoliyalashtirmaslik g‘oyasini ilgari surgandi. 2020 yilga kelib xalqaro tarmoqlarga chiqish huquqi barcha o‘yichilarga berilishi haqidagi xabarlarning tarqalishi bu yo‘nalishda rivojlanish bo‘lishiga yangi umid bag‘ishladi.

Biroq, UMS aloqa operatorining 100 foizlik davlat ulushi “Raqamli ishonch” jamg‘armasiga berilishi haqidagi xabar yana xavotir hissini uyg‘otti (UMS 2021 yil 1 dekabrga qadar muddatda telekommunikatsiya sohasida faoliyatni amalga oshirishga litsenziya berish uchun davlat boji, radiochastotalar spektridan foydalanish uchun to‘lov, shuningdek, radioyelektron vositalardan foydalanish uchun ekspulatatsiya yig‘imi to‘lashdan ozod etildi. Bundan tashqari, operatorga xalqaro telekommunikatsiya tarmoqlariga to‘g‘ridan-to‘g‘ri ulanish huquqi va boshqa qo‘pgina imtiyozlar berildi — Spot izohi.)

Bu raqamli iqtisodiyotning jadal rivojlanishi uchun shart-sharoitlar yaratish maqsadida amalga oshirilayotgani aytilgan. Biroq to‘rt yil muqaddam Uzmobile tomonidan taqdim etilgan imtiyozlar e’lon qilingan natijalarga olib kelmaganligi negadir aytilmagan. Nima uchun bu safar avval muvaffaqiyatsiz bo‘lgan bu usul endi samarali bo‘ladi deb taxmin qilinmoqda?

Menimcha, milliy telekommunikatsiya tarixida foydalanuvchilar internet tezligi va sifati borasida Innovatsion g‘oyalar va texnologiyalar yilidagi kabi hali hech qachon bunchalik salbiy fikrda bo‘lmagan desam adashmagan bo‘laman.

Innovatsion g’oyalar va texnologiyalar yilida bo’lgani kabi, ichki telekommunikatsiya tarixida hech qachon foydalanuvchilarning Internet sifati va tezligi haqida salbiy ravishda belgilanmaganligini aytishim bilan men xato qilmayman deb o’ylayman.

Bu haqiqatdir, biz bunga call-markazga bo’lgan murojaatlardan har soatda amin bo’lamiz: odamlar butun dunyo YouTube va Facebook xizmatlaridan nega erkin foydalanayotgan paytda O’zbekistonda faqatgina VPN orqali ulanish mukinligiga tushunmay hayratda qolmoqdalar.

Va bizni O’zmobil bilan UMS kompaniyalarining raqobatga qarshi bo’lganafzalliklar barchani qutqarishiga ishontirmoqchi bo’lyaptilarmi? O’shanda, 2021 yilga kelib, O’zbekistonda raqamli iqtisod birdan paydo bo’ladimi?

Ochiq shubha bilan aytishim mumkin: u tuzilmaydi. Negaki, dijtl-ekotizimfaqatgina bozor sharoitida va davlat korxonalari uchun issiqxona sharoitida emas, balki qattiq raqobatda tug’iladi.

Davlat korxonalari uchun imtiyozlar chet ellik investorlar uchun yomon qo‘ng‘iroq, bu, ayniqsa, xususiy sektor hisobidan taqdim etilsa — xalqaro kapital uchun ochiqchasiga “deal breaker” sanaladi.

Biroq paradoks shundan iboratki, AKT faqatgina bozor sharoitida rivojlanayotganligini anglab yetilmagunga qadar byudjet yangi yo’qotilgan texnologik rivojlanish yillaridan katta yo’qotishlarga duchor bo’ladi. Rivojlangan AKT sohasining asosiy benefitsiari esa abonent va umuman iqtisodiyotdir.

Davlat kompaniyalari uchun imtiyozlar bo’yicha qaror bekor qilinishini kutmoqdamanmi? Yo’q.

Lekin biz hali ham “Bilayn” ning xalqaro telekommunikatsiya tarmoqlariga bevosita kirish huquqiga ega bo’lishiga umid qilamiz. Biroq bizning abonentlarimizning hayot sifatini yaxshilash uchun tashqi kanallarga kirish uchun teng sharoitlar kerak.

Spot bu mavzuda o‘z fikrlarini bildirish istagida bo‘lgan boshqa tomonlarga ham imkoniyat berishga tayyor. Bizga yozing — info@spot.uz.