Biznesga millionlarga tushgan 10 ta buxgalteriya xatosi
Xatolardan saboq olish yaxshi, ammo boshqalarning xatosidan o‘rganish yanada foydali. Ayniqsa, buxgalteriya masalasida: birgina noaniqlik jarimalar, hisob raqamlarining bloklanishi va obro‘ning yo‘qolishiga sabab bo‘lishi mumkin. Qonunlarni bilmaslik, “rasmiyatchilik” uchun hisob yuritish va soliq idorasi talablarini mensimay qarash ko‘pincha fojia bilan yakunlanadi.
Aleksandra Tolmacheva — TA-VAT autsorsing kompaniyasining asoschisi va rahbari, 17 yillik tajribaga ega buxgalter. U moliyaviy bo‘limlarni shakllantirishning boshida turgan va Hilton, KPMG kabi xalqaro brendlar, O‘zavtosanoat AK xoldingi kompaniyalari hamda jahon miqyosidagi universitetlarda (Team University) shaffof hisob tizimiga asos solgan. Uning amaliyotida shunday holat bo‘lganki, chet el investitsiyalari ishtirokidagi korxona salbiy auditorlik xulosasini olgan — bu esa biznes uchun hukm bilan barobar edi. Biroq atigi ikki oy ichida uning rahbarligidagi jamoa xatolarni bartaraf etib, ijobiy xulosaga erishdi, shu tariqa ham mahalliy tuzilmalar, ham xorijiy investorlarning ishonchini saqlab qolishga muvaffaq bo‘ldi.
Bugun Aleksandra TA-VAT amaliyotidan olingan, xatolar biznesga millionlab mablag‘ga tushgan yoki tushishi mumkin bo‘lgan
10 ta real holatni bir joyga to‘pladi. Bu voqealar tadbirkorlar uchun ogohlantirish va eslatma vazifasini o‘taydi: to‘g‘ri
hisob yuritish har doim uning mavjud emasligi oqibatlaridan ko‘ra arzonroq.
Keyingi qismda vaziyatlar, muammolar va ularning yechimlari yozilgan aylanuvchan kartochkalar mavjud. Ularni o‘qish uchun kartochkani bosing.
Kompaniyaning reytingi past, tegishli hujjatlar yo‘q, hisobotlarni sohaga aloqador bo‘lmagan mutaxassis yuritadi va QQSni qaytarish uchun soliq organining barcha yillar bo‘yicha to‘liq tekshiruvi talab etiladi. Mijoz hujjatlarni orqa sana bilan rasmiylashtirishni so‘ramoqda.
Vaziyat:
Potensial mijoz kelib, uni buxgalteriya hisobiga olishni so‘raydi. Kompaniya qishloq xo‘jaligi mahsulotlarining ulgurji savdosi, asosan eksport bilan shug‘ullanadi. Bozorda uch yil faoliyat yuritib, endi QQSni qaytarib olmoqchi.
Kompaniya o‘z biznesida foydalanish uchun yuk mashinalarini import qilgan. Aniq raqamlarni eslashning imkoni yo‘q, lekin taxminan 300-400 mln so‘mlik QQSni qaytarish haqida gap ketmoqda.
Muammo:
Kompaniyaning reytingi past, tegishli hujjatlar yo‘q va mavjud hisobotlarni yurist bo‘lgan do‘st olib boradi. QQSni qaytarish esa ko‘plab jarayonlarni, jumladan soliq tekshiruvini talab qiladi. Bu butun faoliyat davri uchun hujjatlarni, ombor hisobotlarini, tovar qoldiqlarini va boshqalarni tekshirishni anglatadi.
Buning ustiga, mijoz barcha hujjatlarni o‘tgan sana bilan rasmiylashtirishni so‘ramoqda, bu esa texnik jihatdan imkonsiz. O‘zbekiston 2020-yildan boshlab to‘liq elektron hujjat aylanishiga o‘tgan va tizim hujjatlarni orqa sana bilan kiritishga yo‘l qo‘ymaydi. Aytgancha, bunday yutuq bilan hamma mamlakat ham faxrlana olmaydi.
“Reyting aslida ajoyib narsa. U, masalan, hamkorlik qilishni rejalashtirayotgan biznesni baholash uchun juda shaffof vositadir. U xuddi bankda kredit berishda qo‘llaniladigan skoring kabi ishlaydi. Biznesingizni qanchalik halol, mas’uliyatli va shaffof yuritayotgan bo‘lsangiz, reytingingiz shunchalik yuqori bo‘ladi. Bu bilan bog‘liq ko‘p jihatlar bor: faoliyat vijdonan olib borilmasligi, rentabellikning pastligi, xodimlarning rasmiylashtirilmaganligi, hisobotlarning yuritilmasligi, jarimalarning mavjudligi. Reyting past bo‘lsa, masalan, QQSni qaytarish bo‘yicha murojaatlaringiz ko‘rib chiqilmaydi ham, shu sababli reytingni ko‘tarish zarur. Bunga taxminan yarim yil ketishi mumkin, bu vaqt ichida inflyatsiya qaytariladigan summani yana qadrsizlantiradi”.
Xulosa:
Hujjatlar aylanishi, shartnomalar va hisobvaraq-fakturalarni tuzish, buxgalteriya hisobi va boshqa ishlarni firma faoliyatining birinchi kunidan boshlab malakali buxgalter yuritishi shart. Bu kelajakka qo‘yilgan sarmoya hisoblanadi, shu jumladan, yuqori reyting, moliyaviy barqarorlik va ishbilarmonlik obro‘siga qo‘yilgan investitsiyadir. To‘g‘ri, qisqa muddatli istiqbolda reyting kerak bo‘lmasligi mumkin, ammo kompaniya 3 yildan so‘ng, aytaylik, 300-400 mln so‘mlik QQSni qaytarish zarur bo‘lganda, reytingning kerakligiga tayyor bo‘ladi.
Tadbirkor quyidagi muammoga duch keldi: “qo‘shimcha ish” sifatida ishlagan buxgalter asosiy ishidagi bandligini bahona qilib, tekshiruvda unga hamrohlik qilishdan bosh tortdi. Afsuski, bunday holat tez-tez uchrab turadi — ko‘p tadbirkorlar hisobni do‘stlariga yoki rasmiy shartnoma tuzmasdan “arzon” buxgalterlarga ishonib topshiradi.
Vaziyat:
Tadbirkorlarning eng ko‘p yo‘l qo‘yadigan xatolaridan biri yuqoridagi misoldagidek do‘stlariga ishonish yoki arzonroq variantlarni qidirish. Arzonroq degani — ko‘pincha buxgalterlar qo‘shimcha ish olishadi. Ya’ni, ularning asosiy ish joyi bor, u yerda rasmiy ishlashadi va yana boshqa so‘rovlarga ham rozi bo‘lishadi. Misol uchun, boshqa bir kompaniyaning hisobini yuritish.
Bu kompaniya uchun arzon, chunki bunday buxgalterlar ofisda o‘tirishmaydi, eng yaxshi holda ular bilan fuqarolik-huquqiy shartnoma tuziladi yoki umuman naqd pul bilan to‘lanadi.
Muammo:
Yana bir haqiqiy voqea. TA-VAT’ga, tom ma’noda, tadbirkor yugurib keladi. Ikki kundan keyin tekshiruv tayinlangan, buxgalter esa asosiy ish joyida bandlik yuqoriligini aytib, unda qatnashishdan bosh tortgan.
Rasman o‘rindoshlik asosida ishlash yoki fuqarolik-huquqiy shartnoma bo‘yicha xizmat ko‘rsatish mumkin, ammo tekshiruv paytida tadbirkorga yonida bo‘ladigan, yo‘qolib qolmaydigan va soliq organlari oldida kompaniya manfaatlarini himoya qila oladigan buxgalter kerak. O‘rindosh yoki fuqarolik-huquqiy shartnoma asosidagi maslahatchi har doim ham buni ta’minlay olmaydi, ayniqsa buxgalter norasmiy ishlayotgan bo‘lsa. Albatta, biz mijozga rad javobini berishga majbur bo‘ldik, chunki ikki kun ichida biznesga chuqur kirib borish va hamma narsani tekshiruvga tayyorlash jismonan imkonsiz edi.
Xulosa:
Konsalting yoki qo‘shimcha ishlar to‘liq buxgalteriya hisobining o‘rnini bosa olmaydi. Tekshiruvlar paytida himoyalanish uchun buxgalter yoki autsorsing kompaniyasi bilan rasmiy mehnat shartnomasini tuzish muhim, chunki ular hisob-kitob uchun mas’ul bo‘lib, har qanday vaziyatda biznesni qo‘llab-quvvatlashlari mumkin. Bu jarima va tayyorgarliksiz yo‘qotishlardan ko‘ra ishonchliroq va arzonroq usuldir.
To‘liq buxgalteriya shtatiga ega ishlab chiqarish korxonasida o‘tkazilgan soliq tekshiruvi tannarxni shakllantirishdagi xatolar tufayli 10 milliard so‘mlik qo‘shimcha to‘lovlar mavjudligini aniqladi: narxlar “bozor narxi” asosida belgilangan, xarajatlar esa noto‘g‘ri hisobga olingan.
Vaziyat:
Agar biznes tovarlarni ishlab chiqarish yoki sotish bilan shug‘ullansa, asosiy ko‘rsatkichlardan biri mahsulot tannarxi hisoblanadi. Tannarx — bu mahsulotning biznesga qanchaga tushganini anglatadi. Buning nimasi qiyin, deb o‘ylash mumkin. Tannarx bor, sotish narxi bor, ular o‘rtasidagi farq esa foyda.
Biroq, agar tannarx noto‘g‘ri hisoblangan bo‘lsa, foyda ham, unga solinadigan soliq ham boshqacha bo‘lishi mumkin. Bunday holatlar juda ko‘p uchraydi. Ehtimol, qo‘shimcha hisob-kitoblar taxminan 10 mlrd so‘mni tashkil etgan holat eng katta misollardan biri bo‘lishi mumkin.
Muammo:
Mahsulot ishlab chiqaruvchi kompaniyaga tekshiruv keldi. Kompaniyada bosh buxgalter rahbarligidagi butun boshli buxgalterlar jamoasi ishlaydi. Biroq, soliq tekshiruvi kelganda, ularga taxminan 10 mlrd so‘mlik qo‘shimcha soliq hisoblandi. Buning sababi shundaki, amalda ko‘plab tadbirkorlar va hatto buxgalterlar ham tannarxni shakllantirishga yetarlicha e’tibor qaratmaydilar:
- mahsulot narxlari ko‘pincha o‘z xarajatlarini tahlil qilmasdan, “bozor narxlari asosida” belgilanadi;
- xarajatlar noto‘g‘ri taqsimlanadi: xarajatlarning bir qismi hisobga olinmaydi yoki, aksincha, ortiqcha kiritiladi;
- natijada tannarx oshirilgan yoki pasaytirilgan bo‘ladi, bu esa moliyaviy natijani noto‘g‘ri aks ettiradi.
“Masalan: mahsulot tannarxi 1000 so‘m. Siz uni 10 000 so‘mga sotyapsiz. Sizning foydangiz 9000 so‘m. Va siz bu summadan soliq to‘laysiz. Biroq, agar tannarx noto‘g‘ri hisoblab chiqilgan bo‘lsa va sizning mahsulotingiz “qog‘ozda” 4000 so‘mga tushsa, unda sizning foydangiz 6000 so‘mga aylanadi va shunga mos ravishda undan kamroq soliq to‘lanadi”.
Xulosa:
Tannarx hisobini to‘g‘ri yuritish uchun faqat umumiy buxgalteriya ko‘nikmalari yetarli emas. Buxgalter yana qo‘shimcha bilimlarga ega bo‘lishi kerak — bu boshqaruv hisobi deb ataladi. Ko‘pincha, buxgalteriya hisobining asosiy kurslarida o‘qitishda tannarxni to‘g‘ri va professional tarzda hisoblash o‘rgatilmaydi.
“Soliq idorasi buxgalteriya hisobini yaxshi tushunmaydi yoki ular chuqur tekshirmaydi, degan yana bir keng tarqalgan yanglish fikr mavjud. Bu mutlaqo noto‘g‘ri. Hozirgi kunda soliq idorasi barcha tafsilotlarni juda yaxshi biladi va yaxshi tushunadi”.
Zararlarni ko‘chirish tashkilotlarga joriy davrda foyda solig‘ini hisoblashda o‘tgan yillardagi zararlarni hisobga olish imkonini beradi va shu orqali soliq yukini kamaytiradi.
Vaziyat:
Kodeksda zararlarni ko‘chirish tushunchasi nazarda tutilgan. Masalan, agar tashkilot oldingi soliq davrlarida hisobotlarni zarar bilan yakunlagan bo‘lsa, joriy davrda esa foyda ko‘rsa, foyda solig‘ini hisoblashda o‘tgan yillardagi zararlarni joriy yil foydasi hisobiga o‘tkazish imkoniyati paydo bo‘ladi. Bu zararlarni ko‘chirish deb ataladi.
Xulosa:
Ya’ni, agar bu yil kompaniya 10 mln so‘m foyda, o‘tgan yili esa 2 mln so‘m zarar ko‘rgan bo‘lsa, bu zararni joriy yil foydasi hisobiga o‘tkazishi mumkin. Bunday holda soliq to‘lanadigan foyda 10 mln so‘m emas, balki 8 mln so‘mni tashkil etadi. Tadbirkorlar u yoqda tursin, ko‘pchilik buxgalterlar buni bilmasligi va shunga yarasha ushbu mexanizmni qo‘llamasligi mumkin.
Vaholanki, bu soliq solinadigan foydaning mutlaqo qonuniy kamaytirilishidir. Foyda solig‘i nolga teng bo‘lgan holatlar ham bo‘lgan. Buning sababi — kompaniya foydaga chiqqan, ammo chegirib tashlash mumkin bo‘lgan jamg‘arilgan zararlarga ega edi. Hech qanday firibgarlik va sxemalar yo‘q — barchasi Soliq kodeksida ko‘zda tutilgan.
Tadbirkor yuqori foyda solig‘iga duch keldi, chunki transport kompaniyasi hisob-fakturani kechiktirib taqdim etdi: xarajatlar ikkinchi chorakka kiritilmadi va natijada foyda noto‘g‘ri ko‘rsatildi.
Vaziyat:
Buxgalteriyaning asosiy qoidasi — barcha hujjatlar o‘z vaqtida rasmiylashtirilishi shart. Ularni orqa sana bilan yopish mumkin emas va amalda bu ko‘pincha muammolarga sabab bo‘ladi. Shunday holatlardan biri kompaniyada joriy yilning ikkinchi choragi uchun foyda solig‘ini hisoblashda yuz berdi.
Kompaniya mijozlari orasida qishloq xo‘jaligi mahsulotlari bilan shug‘ullanuvchi bir nechta korxonalar ham mavjud. Iyun oyida ularda yuk jo‘natishning eng yuqori cho‘qqisi edi.
Muammo:
Kompaniya transport firmasi bilan shartnoma tuzib, uning xizmat haqini to‘ladi. Mahsulot mijozlarga yetkazilgach, tadbirkor ish tugadi — tovar jo‘natildi, pul olindi, demak, bitim yakunlandi, deb o‘yladi. Biroq, transport kompaniyasi hisob-fakturani faqat iyul oyida taqdim etdi. Shu bois xarajatlar ikkinchi chorakka kiritilmadi va foyda solig‘i oshirib yuborildi. Tadbirkor tashish xarajatlari iyun oyidagi foydani kamaytirishiga ishongan edi, ammo hisobotda barcha ma’lumotlar hujjatlar sanasi bo‘yicha hisoblanadi.
Bu yerda xato nafaqat soliq qoidalarini tushunmaslikda, balki kontragentni noto‘g‘ri tanlashda ham: ularning buxgalteri muddatlarni buzib, amalda tushumni boshqa davrga “ko‘chirgan”. Oqibatda tadbirkor ortiqcha soliqlar va yo‘qotilgan foyda evaziga zarar ko‘radi.
Xulosa:
Hisob-fakturalar va boshqa hujjatlarni o‘z vaqtida, imkon qadar kunma-kun yopish lozim. Kontragentlarni xabardor qilish, hisob-fakturalarni o‘z vaqtida taqdim etish zarurligini eslatib turish kerak. Barcha qo‘shimcha moliyaviy yuklar va xarajatlardan tashqari, hujjatlar kechiktirib yopilsa, kompaniyaning reytingi ham pasayadi.
Biznesning asosiy muammolaridan biri — to‘liq buxgalteriya hisobini yuritmaslik: tadbirkorlar hujjatlarni Didox’da qayd etish bilangina cheklanib qolishadi. Biroq, tizimli yondashuv va bitimlarni o‘z vaqtida rasmiylashtirmaslik natijasida hisobot noto‘g‘ri bo‘lib, bu jarimalar va qo‘shimcha soliqlarni keltirib chiqaradi.
Muammo:
Biznesning asosiy xatolaridan biri — to‘liq buxgalteriya hisobini yuritish zarurligiga e’tiborsizlik. Ko‘plab tadbirkorlar hujjatlarni Didox kabi tizimda aks ettirish buxgalteriya hisobini yuritish deb o‘ylashadi. Ammo bu yanglish fikr: tizimli buxgalteriya hisobisiz tovar qoldiqlarini to‘g‘ri aks ettirish, ishonchli hisobotlar tayyorlash yoki kompaniyaning yuqori reytingini saqlash mumkin emas.
Vaziyatni yanada og‘irlashtiruvchi holat shuki, buxgalteriya bo‘limiga ko‘pincha hamma narsa haqida eng oxirida xabar beriladi. Tadbirkor bitimlar tuzadi, pul oladi, o‘tkazmalar qiladi, ammo bularni rasmiylashtirish keyinroq — ba’zan xatolar bilan yoki umuman amalga oshirilmaydi. Natijada noto‘g‘ri ma’lumotlar hisobotga kiritiladi, bu esa jarimalar va qo‘shimcha soliqlarni keltirib chiqaradi.
Xulosa:
Savodli buxgalteriya hisobi shunchaki rasmiyatchilik yoki “keyinroq qilinadigan ish” emas. Uni tegishli ma’lumot va malakaga ega bo‘lgan soha mutaxassislari olib borishi shart.
Faoliyatining dastlabki kunlaridan boshlab buxgalteriya hisobini to‘g‘ri yuritgan tadbirkor boshqaruv uchun aniq ma’lumotlarga ega bo‘ladi, soliq organlari va auditorlar bilan muammolarga duch kelmaydi hamda xatolarni tuzatish va jarimalarga sarflanadigan katta miqdordagi mablag‘larni tejaydi.
O‘zini o‘zi band qilganlar bilan ishlash orqali soliqlardan tejashga urinish xavfli bo‘lishi mumkin: soliq idorasi bunday munosabatlarni yashirin mehnat munosabatlari deb baholashi mumkin, bajarilgan ishlar dalolatnomalarisiz esa xarajatlar hisobga olinmaydi. Natijada tadbirkor kutilgan tejash o‘rniga ko‘proq soliq to‘lashga majbur bo‘ladi.
Muammo:
Ko‘plab tadbirkorlar soliqlardan tejash maqsadida o‘zini o‘zi band qilganlar bilan shartnomalar tuzadilar. Ammo agar o‘zini o‘zi band qilgan shaxs amalda faqat bitta tadbirkor uchun ishlasa va undan muntazam ravishda bir xil to‘lovlar olsa, soliq idorasi buni yashirin mehnat munosabatlari deb baholashi mumkin. Ya’ni, aslida xodim shtatga olingan, lekin soliqlardan qochish uchun rasman o‘zini o‘zi band qilgan sifatida rasmiylashtirilgan. Bunday sxemalarni soliq idorasi osonlikcha aniqlaydi.
Ikkinchi xato, o‘zini o‘zi band qilgan shaxs yuridik shaxs bilan ishlayotganda bajarilgan ishlar dalolatnomasini taqdim etishi shart. Bu hujjatlarsiz xarajat tan olinmaydi. Natija oddiy: tadbirkor pul to‘laydi, lekin soliq hisobida bu xarajat hisoblanmaydi va foyda solig‘i keskin oshadi. Ya’ni, tejash o‘rniga biznesning o‘zi davlatga ortiqcha millionlar to‘laydi.
Xulosa:
Har ikki holatda ham asosiy muammo hujjatlarga borib taqaladi. Dalolatnoma va hisob-fakturalarsiz xarajatlar tan olinmaydi, natijada foyda solig‘i oshadi. O‘zini o‘zi band qilganlar bilan ishlash yuqori xavf zonasi hisoblanadi: ular buxgalter emas va yopuvchi hujjatlar haqida kamdan-kam o‘ylashadi.
Shuning uchun aynan kompaniya buni nazoratga olishi kerak, aks holda biznes tejash o‘rniga shunchaki ortiqcha soliq to‘laydi.
Debitor-kreditor qarzdorlikni nazorat qilmaslik oqibatida kompaniya xavf ostida qoladi: import qilingan tovar uchun qarz soliq daromadi sifatida baholanishi mumkin, uni keyinroq to‘lashga urinilganda esa bank audit talab qilishi mumkin. Natijada tadbirkor ikki tomonlama zarar ko‘radi — ortiqcha soliqlar va qo‘shimcha xarajatlar.
Vaziyat:
O‘tgan yildan boshlab O‘zbekistonda valyuta nazorati kuchaytirildi. Valyuta muomalasi bo‘yicha yangi qoidalar joriy etildi. Ko‘pincha tadbirkorlar va buxgalterlar debitorlik hamda kreditorlik qarzlarini nazorat qilmaydilar. Oddiy tilda aytganda, debitorlik-kreditorlik qarzi — bu kompaniyaning kimga qarzi borligi va kimdan qarzdorligi.
Bu qarzdorlikni nazorat qilish bevosita buxgalteriya hisobini yuritish bilan bog‘liq. Tizimli hisob-kitobsiz, ayniqsa katta aylanmalarda, to‘lovlarni kuzatib borish imkonsiz bo‘ladi.
Muammo:
Kompaniya chet eldan qarzga tovar oldi, ammo qarz to‘lanmay qoldi. Agar u bir yildan ortiq muddatga cho‘zilsa, soliq idorasi uni daromad sifatida talqin qiladi — go‘yo tovar sovg‘a qilingan yoki naqd pul bilan to‘langandek. Natijada “yo‘q narsa” uchun soliq to‘lashga to‘g‘ri keladi.
Agar bir yildan so‘ng kompaniya qarzni to‘lashga qaror qilsa, bank pul o‘tkazmani to‘xtatib qo‘yishi va qarzning haqiqiyligini tasdiqlash uchun auditorlarni jalb qilishni talab etishi mumkin. Oqibatda, tadbirkor ikki tomonlama zarar ko‘radi: ham soliqlar, ham bitimni tasdiqlash xarajatlari.
Xulosa:
2024-yildan boshlab davlat bu sohada kuchaytirilgan nazoratni joriy etdi. Buni salbiy deb bo‘lmaydi — aksincha, bu ijobiy chora, chunki ko‘plab tadbirkorlar haqiqatan ham qarzlardan noto‘g‘ri foydalanishgan. Shunday qilib, debitorlik va kreditorlik qarzlari ustidan nazoratning yo‘qligi nafaqat jarima sanksiyalariga olib kelishi, balki soliq organlari uni daromad sifatida baholab, soliqqa tortishiga sabab bo‘lishi mumkin.
Buxgalteriya bilan kelishilmaganligi sababli bitim hisobga olinmaydi: tovar omborda yo‘q, lekin hisobotda mavjud ko‘rinadi. Tekshiruv paytida soliq idorasi buni daromadni yashirish deb baholaydi, bu esa katta jarimalarga olib keladi.
Vaziyat:
Tadbirkor band. Tovar sotildi, bitim tuzildi, tovar jo‘natildi, to‘lov qabul qilindi. Yuk mashinasi jo‘natildi, qo‘ng‘iroqlar kelyapti, biroq buxgalterga bu bitim haqida xabar berilmagan yoki aytish unutilgan.
Muammo:
Omborda tovar yo‘q, buxgalteriya hisobida ham bitim qayd etilmagan. Shunday qilib, birinchi misoldagi kabi QQSni qaytarish so‘rovi rasmiylashtiriladi. Soliq xodimi kelib, qoldiqlarni tekshiradi, ammo tovar qoldig‘i qog‘ozdagi hisob bilan mos kelmaydi. Soliq idorasi nuqtai nazaridan bu tovar sotilgan, lekin soliq hisobida aks ettirilmagan, ya’ni, tushum yashirilgan, degan ma’noni anglatadi. Daromadni yashirganlik uchun esa katta miqdordagi jarimalar belgilanishi mumkin.
Xulosa:
Daromadni yashirish va jarimalardan qochish uchun tadbirkor nafaqat buxgalteriya hisobini yuritishi, balki haqiqiy qoldiqlarni ombor bilan muntazam ravishda taqqoslashi ham muhimdir. Doimiy nazorat, inventarizatsiya va ma’lumotlarni buxgalteriya bilan solishtirish biznesning shaffof ishlayotganini soliq idoralariga isbotlashning yagona yo‘lidir.
Kompaniya hisobvaraqlarning bloklanishiga duch keldi: oldingi buxgalteriya valyuta operatsiyalari bo‘yicha hisobotlarni topshirmagani sababli soliq organi tizimni avtomatik ravishda blokladi va 24 ta bildirishnoma yubordi. Natijada mijoz SWIFT to‘lovini amalga oshira olmadi va oqibatlarni bartaraf etishga majbur bo‘ldi.
Vaziyat:
Kompaniya yangi mijozni autsorsingga oldi. Ammo ma’lum bo‘lishicha, oldingi buxgalteriya, ehtimol bilmasdan, valyuta operatsiyalari bo‘yicha hisobotlarning bir qismini topshirmagan ekan.
Natijada, olti oydan so‘ng SWIFT (valyuta to‘lovi) o‘tkazish kerak bo‘lganda, ushbu topshirilmagan hisobotlar tufayli hisobvaraqlar va tizim bloklangani aniqlandi.
Muammo:
Xodimlar bankka qo‘ng‘iroq qila boshlaydilar va ularga soliq idorasi kompaniya hisobotlarni o‘z vaqtida topshirmagani uchun hisobvaraqlar bloklangani aytiladi. Vaziyatni o‘rganish boshlanadi.
Natijada soliq idorasidan bir vaqtning o‘zida 24 ta xat kelib tushadi. Tizim avtomatik ravishda ishga tushgan. Tekshiruvlardan so‘ng hisobotlar haqiqatan ham topshirilmagani tasdiqlanadi.
Xulosa:
Buxgalterlarning xatolari darhol emas, balki oylar yoki yillar o‘tgach yuzaga chiqadi — shunda to‘lovni tadbirkor amalga oshirishi kerak bo‘ladi. Topshirilmagan hisobotlar, noto‘g‘ri hisoblangan tannarx yoki “muallaq qolgan” valyuta operatsiyalari hisoblarning bloklanishi, jarimalar va qo‘shimcha to‘lovlarga olib keladi. Shuning uchun buxgalter malakasida tejash har doim zararli oqibatlarga olib keladi. Faqat hisobni yuritish mas’uliyatini o‘z zimmasiga oladigan va barcha nozik jihatlarni biladigan mutaxassislar bilan ishlash zarur. Aks holda, biznes ikki karra to‘laydi: avval malakasiz buxgalterga, keyin esa davlatga.
Ushbu xatolarning har biri kompaniyalarga pul, asab va vaqt qimmatga tushgan haqiqiy voqealardir.
Ammo ishonchli hamkor bo‘lsa, bularning barchasidan qochish mumkin. TA-VAT aynan xotirjam uyqu va ertangi kunga ishonchni ta’minlash maqsadida faoliyat yuritadi.
