O‘zbekistonliklarning uchdan bir qismi to‘lovlar uchun birinchi navbatda bank kartalaridan foydalanadi. Bu haqda Markaziy bankning naqd pullardan foydalanish bo‘yicha o‘tkazilgan so‘rovnoma yakunlari to‘g‘risidagi hisobotida ma’lum qilindi.
Tadqiqot mamlakatning barcha hududlaridagi 14,2 ming respondentni qamrab oldi. Uning natijalariga ko‘ra, ishtirokchilarning 52%i vaziyatga qarab naqd va naqd pulsiz to‘lovlardan foydalanadi. Yana 15%i asosan naqd pulda hisoblanadi.
Asosan kartalardan foydalanadigan fuqarolarning eng yuqori ulushi Toshkent shahrida (40%), Qoraqalpog‘istonda (38%) va Toshkent viloyatida (37%) aniqlangan. Naqd puldan Andijon (24%), Namangan va Jizzax (20%) viloyatlarida eng ko‘p foydalaniladi.
Respondentlarning deyarli yarmi (47%) naqd pul bilan to‘lanadigan bir martalik xaridning eng yuqori miqdorini 100 ming so‘mdan 500 ming so‘mgacha bo‘lgan oraliqda ko‘rsatdi. 35%i 100 ming so‘mgacha bo‘lgan to‘lovlar uchun naqd puldan foydalanadi.
Yana 12%i 1 mln so‘mgacha bo‘lgan xaridlar uchun naqd pul to‘lasa, 6%i esa bu miqdordan yuqori summalar uchun naqd pul ishlatadi.
Yirik xaridlar uchun naqd pul bilan hisob-kitob qilgan fuqarolarning eng katta ulushi Surxondaryoda aniqlandi. Fuqarolarning 9%i ulardan 1 mln so‘mdan ortiq va yana 15%i 500 ming so‘mdan ortiq xaridlar uchun foydalanadi. Ikkinchi o‘rinni Toshkent egalladi (mos ravishda 7% va 13%).
So‘rov ishtirokchilarining aksariyati (56%) asosan bozorlarda xaridlarni amalga oshirgani uchun naqd puldan foydalanishini ta’kidlagan. 17%i ularni tez va xavfsiz usul deb atadi, 13%i esa naqd pul bilan to‘lashda tovar va xizmatlar arzonroq bo‘lishini ta’kidladi.
7% dan ishchi terminallar yo‘qligi va sotuvchilar naqd pul talab qilishini ta’kidlashdi. Andijon, Qashqadaryo, Samarqand, Sirdaryo, Toshkent viloyatlarida to‘g‘ridan-to‘g‘ri talab, Toshkentda esa kartalarni qabul qilish bilan bog‘liq muammolar ko‘proq qayd etilgan.
Respondentlar ko‘pincha hisob-kitoblar uchun 5000 so‘mdan 100 ming so‘mgacha bo‘lgan banknotlardan foydalanadilar. Bunda 10 ming so‘mlik (21%) va 50 ming so‘mlik (19%) kupyuralar eng ko‘p tilga olingan.
So‘rovnomada qatnashganlarning to‘rtdan bir qismi muomalada 50 ming so‘mlik banknotlar sonining ko‘payishini, deyarli shunchasini (22%) esa 100 ming so‘mlik kupyuralar miqdorining oshishini istaydi.
28% respondent 5000 so‘mgacha bo‘lgan tanga va banknotlarga ehtiyoj yuqori ekanligini bildirgan, yana 41%i esa bu ehtiyojni past deb baholagan. Qoraqalpog‘iston, Jizzax va Namanganda mayda pul belgilarini muomalaga ko‘proq kiritishni istovchilar ulushi eng yuqori ekanligi qayd etilgan.
Ishtirokchilarnig 65% qaytim olishda muammo yo‘qligini aytgan. 17%i sotuvchilar ba’zan qaytim o‘rniga mayda tovarlar (masalan, gugurt) berishini, 14%i esa bu holat tez-tez yuz berishini ma’lum qilgan. Yana 4% respondent mayda pul yo‘qligi sababli qaytim berilmayotganini ta’kidlagan.
Mutlaq ko‘pchilik (87%) ish haqini kartaga oladi, yana 7%i aralash shaklda qabul qiladi. So‘rovda ishtirok etganlarning atigi 6%iga ish haqi naqd pul ko‘rinishida beriladi, biroq Jizzax viloyatida bu ko‘rsatkich 13%ga yetadi.
42%i oyiga bir-ikki marta, yana 35%i uch-to‘rt marta bankomatlardan naqd pul yechib oladi. Shu bilan birga, 18%i har oyda besh martadan ko‘proq kartadan pul yechib olishini ma’lum qildi.
Respondentlarning 9%i bankomatlardagi naqd pul zaxiralari tez sarflanayotganidan shikoyat qilgan bo‘lsa, yana 6%i ularning ishida tez-tez uzilishlar bo‘layotganini ma’lum qilgan. Yana 5%i o‘zlariga kerakli nominaldagi banknotalar yetishmayotganini ma’lum qildi.
Avvalroq Markaziy bank naqd pul aylanmasi o‘sayotgani, biroq ularning pul massasidagi ulushi kamaygani haqida xabar bergandi.
Regulyator ma’lumotlariga ko‘ra, yarim yil davomida bank kartalariga kelib tushgan 676 trln so‘mning atigi 19%i naqdlashtirildi.
