Neyrobiologlar TikTok va Reels’larni tomosha qilish miya uchun alkogolga qaraganda besh baravar xavfliroq ekanligini aniqlashdi. Bu haqda Indian Express nashri xabar berdi.
Eng yomoni, miya bir lahzalik zavq va doimiy yangiliklarga moslashib, shoshilinch qarorlar qabul qilishga olib keladigan tarzda qayta dasturlanishi mumkin.
Tyanjin pedagogika universiteti psixologiya professori Syan Van tadqiqot muallifi sifatida ta’kidlashicha, “tezkor mukofot” bilan bog‘liq bunday jadal iste’mol nafaqat diqqat, uyqu va ruhiy salomatlikni yomonlashtiradi, balki depressiya xavfini ham oshiradi.
Tadqiqotlar shuni ko‘rsatdiki, qisqa videolar diqqatni jamlash, kognitiv qobiliyatlar va hatto qisqa muddatli xotiraga salbiy ta’sir ko‘rsatishi mumkin.
Bu videolar tabiatiga ko‘ra juda tez bo‘lganligi sababli, miya ularni qayta ishlashda haddan tashqari yuklanganday ko‘rinadi. Qisqa videolar minimal sa’y-harakat evaziga dofaminning yuqori darajasini ta’minlaydi.
Holat miyadagi mukofot neyron yo‘laklarini haddan tashqari rag‘batlantirishi mumkin. Bu yo‘laklar qaram qilib qo‘yadigan moddalarni qabul qilishda ham ishtirok etadi.
“Vaqt o‘tishi bilan bu hissiy, tabiiy mukofotlanishning pasayishiga va impulsiv xatti-harakatlarning kuchayishiga olib kelishi mumkin”, — deydi Gurgaon shahridagi Marengo Osiyo kasalxonalari qoshidagi Marengo Osiyo Xalqaro nevrologiya va umurtqa pog‘onasi instituti (MAIINS) raisi doktor Pravin Gupta.
Qisqa videolar nima uchun odamni o‘ziga o‘rgatib qo‘yadi?
Qisqa videolardan muntazam foydalanish diqqatni jamlash qobiliyatining pasayishi bilan bog‘liq. Videolar doimo yangi narsalarni taklif qilgani bois, chuqur va diqqat bilan fikrlash o‘rniga, yangilik izlab bir lavhadan boshqasiga tez o‘tiladi.
Bunday videolar turli xil mazmunni o‘z ichiga olgani sababli, kontekst tez-tez o‘zgarib turadi. Bu miyaning prefrontal po‘stlog‘iga zarar yetkazishi mumkin. Ushbu qism qabul qilingan ma’lumotlar asosida fikrlar, xatti-harakatlar va his-tuyg‘ularni boshqaradi.
MRT tekshiruvlari shuni ko‘rsatdiki, o‘smirlarda ekranlardan ko‘proq foydalanish miya po‘stlog‘ining yupqalashishi bilan bog‘liq ekan. Taxminan 25 yoshli odamlarda prefrontal po‘stloq hali rivojlanishda davom etayotgani sababli, qisqa videolar bizning mulohaza yuritish va axborotni qayta ishlash qobiliyatimizga salbiy ta’sir ko‘rsatishi mumkin.
Qisqa videolar uyquga qanday ta’sir qiladi?
Tungi vaqtda ekranlarga qarash, ayniqsa hissiy qo‘zg‘atuvchi kontent bilan bog‘liq bo‘lsa, organizmning sirkad ritmi yoki uyqu va uyg‘onish siklini buzadi. Bu miyaning o‘rganish va xotira uchun mas’ul qismi — gippokampga salbiy ta’sir ko‘rsatadi.
Gippokamp yangi xotiralarni shakllantirishda muhim ahamiyatga ega. U, shuningdek, qisqa muddatli xotiralarni uzoq muddatli xotiralarga aylantiruvchi vaqtinchalik omborxona vazifasini ham bajaradi. Gippokamp fazoda mo‘ljal olish, yo‘nalishlarni eslab qolish va fazoviy munosabatlarni tushunishda hal qiluvchi rol o‘ynaydi.
Videolarni aylantirishni ichkilikbozlikka o‘xshatish mumkinmi?
Garchi bunday videolardan kelib chiqadigan miya shikastlanishini alkogol yoki tamakidan kelib chiqadigan shikastlanish bilan taqqoslaydigan to‘g‘ridan-to‘g‘ri ilmiy ma’lumotlar mavjud bo‘lmasa-da, alkogol ham, nikotin ham ushbu videolar keltirib chiqaradigan to‘g‘ridan-to‘g‘ri neyrotoksik ta’sirlarga o‘xshash oqibatlarga olib keladi.
Qisqa videolarni ko‘rish miyaning mukofotlash tizimini dofamin bilan to‘ldirib, uni doimiy yangilikka tashnalikka o‘rgatadi. Vaqt o‘tishi bilan bu hali to‘liq rivojlanmagan yosh miyada barqaror e’tiborni yo‘qotadi va asab yo‘llarini qaramlik keltirib chiqaruvchi moddalar singari qayta shakllantiradi.
Avvalroq Spot TikTok foydalanuvchilarining miyasi xavfli vaziyatlarda boshqacha ishlashi haqida yozgandi.
Foydalanuvchilar yo‘qotishlarga kamroq sezuvchan bo‘lib, shoshilinch qarorlarga moyil bo‘lmoqda. Bu nazorat qilish tizimi muvozanatining buzilishi bilan bog‘liq bo‘lishi mumkin.
