2025-yilning yanvar-avgust oylari yakunlariga ko‘ra, o‘zbek so‘mi AQSh dollariga nisbatan mustahkamlanishda davom etdi. Bu haqda Spot o‘rgangan Markaziy bank ma’lumotlaridan ma’lum bo‘ldi.
Avgust oyida milliy valyuta dollarga nisbatan 109,32 so‘mga yoki 0,87% ga qimmatlashib, 12 482,38 so‘mgacha yetdi. Oyning birinchi yarmida valyuta kursi 12 720−12 500 so‘m oralig‘ida tebranib turdi. Biroq, ikkinchi yarmida milliy valyuta keskin kuchaya boshladi va 276 so‘mdan ko‘proq qimmatlashib, 2023-yil 7-dekabrdan buyon eng yuqori ko‘rsatkichga erishdi. So‘nggi kunlarda esa kurs 176,58 so‘mga ko‘tarilib, avvalgi pasayishni biroz qopladi.
Joriy oy yakuniga ko‘ra, aksariyat tijorat banklarida dollar kursi 12 400 so‘mdan past darajada saqlanib qoldi. Eng qimmat AQSh valyutasini Asia Alliance Bank 12 425 so‘mdan sotib olmoqda, eng qulay sotuv kursi esa Infinbank tomonidan 12 460 so‘mdan taklif etilmoqda.
Dastlabki sakkiz oy davomida milliy valyuta dollarga nisbatan 3,39% yoki 438 so‘mga kuchaydi. 2024-yilda esa o‘zbek so‘mi nisbiy hisobda atigi 4,71% ga, mutlaq hisobda 581,78 so‘mga qadrsizlandi.
Dollar nega arzonlashmoqda?
Iqtisodchi Yuliy Yusupov o‘zining Telegram-kanalida so‘m kursining o‘smaganligi va Markaziy bankning milliy valyutani sun’iy ravishda oshirmaganligini ta’kidladi. Uning fikricha, gap Donald Trampning bashorat qilib bo‘lmaydigan siyosati tufayli dollarning qadrsizlanishi haqida bormoqda — nafaqat so‘mga nisbatan, balki boshqa valyutalarga nisbatan ham: yil boshidan beri so‘mga nisbatan — 4,8% ga, yevroga nisbatan — 11,3% ga, rublga nisbatan — 29,3% ga, funt sterlingga nisbatan — 7,5% ga, iyenaga nisbatan — 6,7% ga pasaygan.
Yana bir dalil sifatida u so‘mning dollar va Xitoy yuanidan tashqari boshqa asosiy valyutalarga nisbatan qadrsizlanganini keltiradi. 1-yanvardan 26-avgustgacha milliy valyuta yevroga nisbatan 7,1%, funt sterlingga nisbatan 2,6%, rublga nisbatan 17,2%, iyenaga nisbatan 1,8%, Shveysariya frankiga nisbatan 6,8% arzonlashgan.
Biroq iqtisodchi Mirkomil Xolboyev so‘mning dollarga nisbatan mustahkamlanishini faqat Amerika valyutasining qadrsizlanishi bilan izohlash pozitsiyasiga qo‘shilmaydi. Uning fikricha, dollarning pasayish omili yanvar-aprel oylarida ustunlik qilgan, biroq keyingi oylarda kursga ichki va O‘zbekistonga xos omillar ham ta’sir ko‘rsatgan.
Kap Depo direktori Farrux Xo‘jayev dollarning so‘mga nisbatan qadrsizlanishini “qisqa muddatli tuzatish” deb baholab, bunday tebranishlar rivojlanayotgan bozorlar uchun xos ekanligini ta’kidladi. Uning fikricha, uzoq muddatli istiqbolda valyuta kursi quyidagi omillar asosida shakllanadi: inflyatsiya darajasi, tashqi savdo balansi holati va Markaziy bankning pul-kredit siyosati.
Hozirda valyuta kursiga quyidagilar ta’sir qiladi:
- eksport, turizm va pul o‘tkazmalaridan tushadigan mavsumiy valyuta tushumi;
- oltinning jahon narxlari o‘sishi va oltinni faol eksport qilish;
- xalqaro bozorlarda dollarning qadrsizlanishi;
- O‘zbekiston yevrobondlarini joylashtirish;
- importning mavsumiy pasayishi;
- Markaziy bankning valyuta intervensiyalari.
Farrux Xo‘jayev hozirgi sharoitda xususiy investorlar uchun dollarni sotish emas, sotib olish “maqsadga muvofiqroq strategiya” deb hisoblaydi.
Iqtisodchi Otabek Bakirov Spot bilan suhbatda so‘mning mustahkamlanishiga dollarning pasayishi ham, mamlakatga valyutaning qo‘shimcha kirib kelishi ham ta’sir ko‘rsatayotganiga qo‘shildi. Bundan tashqari, u yana bir omil sifatida O‘zbekistonga importning sun’iy cheklanishini keltirib o‘tdi.
Avvalroq Spot Markaziy bank Yevroosiyo Banki litsenziyasini chaqirib olgani haqida yozgandi.
Bunga Qozog‘iston bankining ustav kapitalini belgilangan miqdorlarga oshirmagani hamda qonunchilikdagi boshqa talablarni bajarmagani sabab bo‘lgan.
