O‘zbekistonda 2026-yildan boshlab fermer va dehqonlar uchun qishloq xo‘jaligi mahsulotlariga QQS bekor qilinadi. Imtiyoz paxta va g‘alladan tashqari sotilgan meva-sabzavot, go‘sht, sut, tuxum va boshqa qishloq xo‘jaligi mahsulotlariga tatbiq etiladi.
Qishloq xo‘jaligi vaziri Ibrohim Abdurahmonov qishloq xo‘jaligi mahsulotlariga QQSning bekor qilinishi 48 mingdan ortiq fermerga ta’sir qilishini qayd etdi. Ular uchun rentabellik 5−7% dan 15% gacha oshishi mumkin. Mablag‘lar uch kun ichida onlayn platforma orqali qaytariladi.
Savdo-sanoat palatasi raisi Davron Vahobovning tushuntirishicha, paxta va g‘alla uchun istisno qilingan, chunki butun ishlab chiqarish zanjirini qamrab oluvchi klasterlar tizimi yaratilgan. Biroq, uning fikricha, boshqa qishloq xo‘jaligi mahsulotlari bo‘yicha QQS hisobga olinmaganligi tadbirkorlarga rasmiy ishlashga to‘sqinlik qilgan.
“Fermer va iste’molchilar hech narsa yutmaydi”
Iqtisodchi Yuliy Yusupov o‘zining Telegram-kanalida qishloq xo‘jaligini “soyadan” chiqarish maqsadida fermerlar uchun QQSning nolga tushirilishiga izoh berdi. “Xursand bo‘lish kerakka o‘xshaydi. Ammo aslida quvonadigan hech narsa yo‘q, ko‘proq yig‘lash kerak”, — dedi u.
Uning fikricha, QQSning tabaqalashtirilgan stavkalarini, shu jumladan nol stavkalarini ishlab chiqaruvchilarning alohida guruhlari uchun emas, balki butun zanjir bo‘ylab tovarlar va xizmatlarning muayyan toifalari uchun joriy etish kerak.
“Agar nol stavka fermerlarga berilsa-yu, chakana savdo va umumiy ovqatlanish korxonalariga berilmasa, baribir QQS to‘lashga to‘g‘ri keladi va yakuniy xaridor uchun narx yo o‘zgarmaydi yoki oshadi”, — deya ta’kidladi iqtisodchi.
Fermer va dehqonlar mahsulotlarining sotish narxi o‘zgarmasa, narxlar oshishi mumkin. Biroq endi chakana sotuvchilar va restoranlar to‘langan QQSni hisobga ololmaydi, bu esa ularni o‘z mahsulotlari narxini oshirishga majbur qiladi.
Yuliy Yusupovning taxminiga ko‘ra, fermerlar uchun QQSning nol stavkasini joriy etish ularning mahsulotlariga bo‘lgan bozor narxining pasayishiga olib keladi. Buning sababi, chakana savdo va umumiy ovqatlanish korxonalari soliq hisobiga olish imkoniyati bo‘lmagan holda sotiladigan mahsulotlarga bo‘lgan talabni kamaytiradi. Natijada, fermerlar moliyaviy jihatdan foyda ko‘rmaydilar.
Shuningdek, fermerlar o‘g‘it, yoqilg‘i va boshqa tovarlar uchun to‘langan QQS summasini qaytarib olish imkoniyatiga ega bo‘ladi. Biroq, bu jarayon Soliq qo‘mitasining pulni qaytarishni istamasligi tufayli qiyin bo‘lishi mumkin, shu bois ko‘plab fermerlar bundan voz kechishlari ehtimoli bor. Shunday bo‘lsa-da, yakuniy iste’molchi fermerlarga qaytariladigan QQSni to‘laydi, chunki chakana savdo va umumiy ovqatlanish uni to‘lashda davom etadi.
“Demak, fermerlar ham, iste’molchilar ham moliyaviy jihatdan hech narsa yutmaydi, aksincha, faqat yutqazadi (QQSni oxir-oqibat to‘liq to‘lashga to‘g‘ri keladi, ammo fermerlar uchun resurs yetkazib beruvchilar tomonidan to‘langan QQSni endi hisobga qo‘shib bo‘lmaydi)”, — deb yozadi Yuliy Yusupov.
Iqtisodchining ta’kidlashicha, QQSdan alohida ishlab chiqaruvchilarga yoki ishlab chiqaruvchilar toifalariga imtiyozlar berish uchun foydalanish mumkin emas. Stavkalarni pasaytirish va QQS to‘lashdan ozod qilish faqat ushbu soliqni yoki yakuniy sotuvchini to‘lashning butun zanjirini qamrab olishi mumkin, alohida oraliq bo‘g‘inlarni emas. Aks holda butun hisobga olish zanjiri uziladi, soliq yuki esa faqat oshib boradi.
Yechim sifatida u nafaqat fermerlar uchun, balki butun zanjir bo‘ylab barcha oziq-ovqat mahsulotlariga nol yoki pasaytirilgan QQS stavkalarini belgilashni taklif qildi.
Avvalroq Biznes-ombudsman oziq-ovqat mahsulotlari ishlab chiqaruvchilari uchun maxsus guruhni ishga tushirgani haqida xabar berilgandi. Telegram orqali veterinariya, o‘simliklar karantini va himoyasi hamda sanitariya masalalari bo‘yicha murojaat qilish mumkin.
