2025-yilning yanvar-dekabr oylari yakuniga ko‘ra o‘zbek so‘mi AQSH dollariga nisbatan sezilarli darajada mustahkamlangan. Bu haqda Spot o‘rgangan Markaziy bank ma’lumotlaridan ma’lum bo‘ldi.
Dekabr oyida milliy valyuta dollarga nisbatan 122,93 so‘mga yoki 1,03% ga arzonlashib, 12 025,23 so‘mni tashkil etdi. Oyning birinchi yarmida valyutalar kursi 12 100 so‘mdan oshdi. Biroq, ikkinchi yarmida milliy valyuta mustahkamlana boshladi va 12 ming so‘mdan pastga tushdi. So‘nggi savdo kunlarida dollar kursi pasayishni biroz qopladi, ammo yilni 12 ming so‘mdan biroz yuqoriroq yakunladi.
Joriy oy oxirida O‘zbekistondagi aksariyat tijorat banklarida dollar kursi 12 000 so‘mdan pastligicha qolmoqda. Eng qimmat AQSH valyutasini Mikrokreditbank va InfinBank xarid qilmoqda — 12 000 so‘m, eng foydali sotuv kursi esa Asakabank va Orient Finans Bank tomonidan taklif etilmoqda — 12 030 so‘m.
12 oy davomida milliy valyuta dollarga nisbatan 6,93% ga yoki qariyb 900 so‘mga mustahkamlandi. Masalan, 2024-yilda o‘zbek so‘mi nisbiy hisobda atigi 4,71% ga, mutlaq hisobda esa 581,78 so‘mga qadrsizlangan.
Mutaxassislar nima deydi?
Markaziy bank ichki valyuta bozori sharhida milliy valyutaning mustahkamlanishini valyuta oqimlarining sezilarli darajada oshishi bilan izohladi.
Chet el valyutasi tushumlarining ko‘payishi sabablari orasida:
- eksport;
- xorijiy kreditlar;
- pul o‘tkazmalari;
- xorijiy investitsiyalar;
- importni nisbatan barqarorlashtirish.
Iqtisodchi Yuliy Yusupov Spot’ga bergan intervyusida bu yil birinchi marta so‘mning dollarga nisbatan nominal qiymati mustahkamlanganini aytdi. Biroq, real ko‘rinishda so‘mning dollarga nisbatan kursi 2022-yilda ham, 2024-yilda ham mustahkamlangan.
Uning aytishicha, so‘mning haqiqiy mustahkamlanishi faqatgina 2025-yilga xos hodisa emas. 2022-yilda bu Ukrainadagi urush, ko‘chib kelganlarning mablag‘ oqimi va eksport hajmining o‘sishi bilan bog‘liq bo‘lgan. 2024-yilda ham urushning oqibatlari, muhojirlardan keladigan daromadlar va oltin narxining ko‘tarilishi tufayli yuz bergan.
2025-yilda milliy valyutani mustahkamlashga quyidagilar ko‘maklashdi:
1. Oltin eksportining o‘sishi
oltin narxi yil boshidagi $2500−2600 dan bir unsiya uchun $4500 dan oshdi.
oltin eksporti 10 oyda o‘tgan yilga nisbatan 53% ga oshgan.
oltin umumiy tovar eksportining 49,3% ini tashkil etib, 2020-yilgi rekorddan (45,4%) oshib ketdi.
2. Xizmatlar va boshqa valyuta manbalaridan olinadigan daromadlarning o‘sishi
- turizm xizmatlari qiymat jihatidan qariyb 1,5 barobar o‘sdi va oltindan keyin ikkinchi yirik eksport sohasiga aylandi.
- meva-sabzavot va uran eksporti ko‘paydi.
- valyuta oqimini migrantlarning daromadlari hamda hukumat va davlat kompaniyalarining tashqi qarzlari ham ta’minlaydi, bu esa milliy valyuta kursini mustahkamlaydi.
3. Dollar va so‘m kursiga jahon omillarining ta’siri.
- so‘mning mustahkamlanishi ham ichki omillar, ham dollarning global pasayishi bilan bog‘liq.
- dollarga bo‘lgan ishonchning pasayishi AQSH prezidenti Donald Trampning siyosati va jahon iqtisodiyotidagi beqarorlik bilan bog‘liq.
- dollarga bo‘lgan talabning pasayishi va oltin narxining rekord darajada oshishi birgalikda so‘mning mustahkamlanishiga hissa qo‘shdi.
Kuchli so‘m tufayli, avvalo, inflyatsiya o‘sish sur’atining sekinlashishi natijasida iste’molchilar hamda qarz oluvchilar, jumladan, dollar qarzlarini qaytargan Iqtisodiyot va moliya vazirligi foyda ko‘rdi. Zarar ko‘rganlar orasida esa eksportchilar va import mahsulotlari bilan raqobatlashayotgan mahalliy ishlab chiqaruvchilar bor.
Bundan tashqari, iqtisodchi Otabek Bakirov Spot’ga bergan intervyusida so‘mning mustahkamlanish sabablari, uning narxlar va byudjetga ta’siri, oltin narxining oshishi tufayli zaxiralar zarurati haqida gapirib, dollar kursi bo‘yicha prognozi bilan o‘rtoqlashdi.
O‘zbekiston so‘mning mustahkamlanishidan qanday foyda oldi?
27-noyabr kuni Markaziy bank raisi o‘rinbosari Nodirbek Achilov dollar kursining pasayishi import tovarlari inflyatsiyasining pasayishiga olib kelganini aytdi. Oktabr oyida sanoat mahsulotlari narxlarining o‘sishi 5,8% gacha sekinlashdi, biroq xizmatlar sohasida o‘sish tendensiyasi kuzatilmoqda.
So‘mning mustahkamlanishi almashuv kursi o‘zgarishiga nisbatan inflyatsion kutilmalarni ikki baravardan ko‘proqqa pasaytirishga imkon berdi — 2024-yil noyabr oyidagi 51% dan o‘tgan oyda 22% gacha. Shu bilan birga, milliy valyutaga bo‘lgan ishonch ortib bormoqda, bu esa so‘mdagi pul massasining 2024-yildagi 220,1 trln so‘mdan oktabr oyida 282,3 trln so‘mgacha oshishiga olib keladi (o‘sish — 28,1%).
Kreditlar va omonatlarning dedollarizatsiyasi ham kuzatilmoqda. Masalan, joriy yilning 10 oyida xorijiy valyutadagi kreditlar ulushi o‘tgan yilgi 41% dan 38% ga, depozitlar esa 26% dan 23% ga kamaygan. 2021-yildan beri qarzlarning dedollarizatsiya darajasi 10 foiz bandni, omonatlarniki esa 16 foiz bandni tashkil etdi.
Bundan tashqari, milliy valyutaning mustahkamlanishi tufayli tashqi qarzga xizmat ko‘rsatish xarajatlari kamaydi. Davlat xarajatlarni 4,7% ga, biznes esa taxminan 5% ga qisqartirdi.
Oktabr oyida Markaziy bank raisi Timur Ishmetov so‘mning mustahkamlanishi hisobiga davlat tashqi qarziga xizmat ko‘rsatish xarajatlari 1,3 trln so‘mga, korporativ qarzlar bo‘yicha esa 3,6 trln so‘mga qisqarganini ma’lum qilgandi. Iqtisodiyotning umumiy hajmi 4,9 trln so‘mni tashkil etdi.
Avvalroq Spot O‘zbekistonda 2026-yildan steyblkoinlarni tartibga soluvchi maxsus rejim joriy etilishi haqida yozgandi.
