Har qanday biznes loyihaning, turli brendlarning o‘z tarixi bor. Bugungi kungacha bosib o‘tilgan yo‘l, loyihadagi keskin burilishlar hamda muvaffaqiyatli qadamlar ko‘pchilik uchun qiziq bo‘lishi tabiiy.
“Spot” biznes tarixi sahifasini davom etadi. Unda dunyoning eng mashhur brendlari qanday paydo bo‘lgani, shakllanish tarixi va qiyinchiliklar hamda bugungi kundagi daromadi haqida ma’lumotlar berib boramiz.
Bu safar Amerikaning filmlar va seriallar uchun videostriming xizmati bo‘lgan “Netflix” kompaniyasiga oid ma’lumotlarni taqdim etamiz.
“Netflix"ning “tug‘ilishi”
Mark Randolf Rid Xastings tomonidan asos solingan “Pure Software” kompaniyasida ishlagan. Xastings 1997-yilda “Pure Software” kompaniyasini “Rational Software Corporation” kompaniyasiga $700 mln.ga sotdi. Shunday qilib, Randolf va Xastings ishsiz qoldi.
Biroq Xastings juda boyib ketdi va bu pullarni qandaydir g‘oyaga sarmoya qilishni rejalashtirdi. Randolf ishsiz qolganidan keyin turli xil variantlarni ko‘rib chiqayotib, birdaniga internet orqali DVD-disklarida filmlarni ijaraga berish g‘oyasi paydo bo‘ldi.
Xastings bu g‘oyaga qo‘shildi, chunki u odamlar ijara do‘koniga borish uchun “yumshoqqina o‘rinlaridan” turishni xohlamaydilar, deb o‘yladi.
Endi investorlarni topish va ishni boshlash uchun ularga server, kredit kartalarini qabul qilish imkoniyati, tahliliy tizim, ofis va boshqa narsalar uchun sarmoya kerak edi.
Ular investor, “C-Cube Microsystems” egasi Aleksandr Balkanskiy oldiga borishdi. Bu kompaniya analog videoni raqamli formatga o‘tkazish uchun dasturlarni tayyorlardi.
Balkanskiy kelajagi yo‘q ish uchun sarmoya kiritmasligini aytib, ularning taklifini rad etadi. Boshqa investorlar ham bu taklifga sarmoya kiritishni xohlashmaydi. Natijada, Xastings g‘oyani o‘z cho‘ntagidan moliyalashtiradi.
Shunday qilib 1997-yilning 29-avgustida “Netflix” xizmatiga asos solinadi.
Foto: “Netflix” asoschilari Rid Xastings va Mark Randolf
“Netflix” nomi — internet ma’nosini anglatuvchi “NET” va filmlar degan ma’noni anglatuvchi “FLIX” so‘zni birlashtirish orqali yaratilgan.
Rendolf film prokatida umuman tajribaga ega bo‘lmagani uchun yangi narsalarni sinab ko‘rishga va bu sirli hududni chuqur o‘rganishga qaror qildi hamda kino sotuvchilari ko‘rgazmasiga (VSDA) bordi. U yerda Mitch Lou ismli kichik video ijarasi tarmog‘ining egasi bilan bog‘lanib qoladi.
“Netflix” filmlarning batafsil katalogi mavjud Allmovie.com sayti bilan hamkorlikni yo‘lga qo‘yadi.
Jamoaga “Netflix” omboridagi qutilarda saqlangan 925 ta filmning har biri uchun Allmovie.com ma’lumotlar bazasidagi tavsiflarga mos keladigan ma’lumotlarni disklarga ulash uchun bir necha hafta kerak bo‘ldi.
1998-yil 14-aprelda Netflix.com sayti ishga tushirildi. Shundan bir necha daqiqa o‘tgach, buyurtmalar soni orta boshladi. Ammo baxt uzoqqa cho‘zilmadi: bir yarim soatdan keyin serverlar to‘satdan tushib ketdi. Chunki ularda birgina eski kompyuter bor edi.
Foto: “Netflix.com” sayti, 1999-yil
Bir soat ichida ular yana sakkizta kompyuter sotib olishdi, keyin sayt yana ishladi va buyurtmalar soni oshib boraverdi.
To‘rt oydan keyin 20 ming disk xaridorlarga yuborildi va qaytarildi. Oylik daromad esa $100 mingga yetdi.
Jeff Bezosning $15 mlnlik taklifi
Jeff Bezos rivojlanayotgan va tayyor biznesni sotib olishni maqsad qilgandi va u “Netflix"ni taxminan $15 mln.ga sotib olish taklifini bildirdi.
Randolf “kalitlar"ni kimgadir abadiy topshirishga tayyor emasdi, chunki “Netflix” ulkan salohiyatga ega edi.
Shu bilan, u Bezosga hamkorlikni taklif qildi, natijada, ular mijozlarni bir-biriga yo‘naltirishga rozi bo‘lishdi.
Moliyaviy muammolar va mijozlarning kamayishi
Hisobotlar shuni ko‘rsatdiki, foydaning 99%i faqat sotishdan tushgan va ijara esa hech qanday foyda keltirmayapti. Mijozlarni ushlab qolishga qanchalik urinmasin, hech narsa ish bermadi.
Randolfni oldida, mijozlarni ushlab turish bilan bog‘liq muammoni tezda hal qilish va disk savdosidan chiqib ketish turgandi. Chunki ularning bankdagi puli tugayotgandi.
U “Institutional Venture Partners” (IVP) venchur kapital firmasiga sarmoya kiritish haqida murojaat qilishdi.
Ammo “Netflix” hali qanday qilib pul ishlashni o‘rganmaganligi sababli, investor sarmoya kiritmadi. Natijada, 1998-yilda “Netflix” $11 mln zarar ko‘rdi.
Kompaniya pulsiz qolganida 1999-yil boshida fransuz magnati Bernard Arnodan $30 mlnga yaqin naqd pul oldi.
Xastings boshqa investorlardan $100 mln.ga yaqin sarmoya yig‘di. Bu esa unga kompaniyani qayta tiklashga imkon berdi.
Ammo, asosiy muammo yo‘qolmadi va hech kim DVD ijaraga olishni xohlamadi.
Obuna modeli qanday paydo bo‘lgan?
1999-yilning yoziga kelib, o‘n minglab foydalanilmagan va hech qachon ko‘rilmagan disklarni ko‘rib, Randolfning hayoliga xaridorlar uchun obuna xizmatini joriy qilish fikri keldi.
Xaridor atigi $20 evaziga, to‘rtta filmni olishi mumkin edi. Birinchi kuni reklamani ko‘rganlarning 90%i kredit karta ma’lumotlarini qoldirdi. Kun sayin obunachilar soni keskin oshib bordi.
Odamlar bir vaqtning o‘zida oddiy ijaraga qaraganda 5 baravar qimmat bo‘lgan onlayn obuna uchun pul sarflashdan xursand bo‘lishdi.
Bu turdagi xizmat bir zumda ommalashdi va “Netflix” savdo bo‘yicha yetkachiga aylandi.
“Netflix"ni sotish qarori
Biroq “Netflix” rejalashtirilgan IPOning kechiktirilishi va bozorning qulashi natijasida 2000-yilda $57 mln zarar ko‘rdi.
Shunday qilib, Xastings kompaniyani raqobatchi “Blockbuster"ga sotishga qaror qildi.
Bu 90-yillarda deyarli har kuni yangi do‘kon ochgan va barcha yagona oilaviy do‘konlarni yo‘q qilgan gigant kompaniya edi.
“Blokbaster” “Netflix"dan ming marta katta edi, milliardlab daromad qiladigan va butun dunyo bo‘ylab 9 mingta do‘konga ega edi.
Uning bosh direktori Jon Antioka bilan uchrashuvda Xastings ularga $50 mln.ga kompaniyaning 49% ulushini taklif qildi.
Biroq Jon Antioka zararga ishlayotgan kompaniyani sotib olishni xoxlamadi.
2001-yilga kelib “Netflix"ning 400 ming obunachisi bo‘lsa ham, ayni paytda yillik yo‘qotish 40 mln.ni tashkil etayotgandi.
Kompaniyani saqlab qolish uchun Xastings xodimlarni ishdan bo‘shata boshladi.
Birinchi IPO
2002-yilda Xastings IPO bilan yana birjaga chiqishga qaror qildi. “Netflix” fond bozori qulashi ortidan deflatsiyaga uchramagan kam sonli kompaniyalardan biri edi.
Natijada, ushbu IPO kompaniyaga bir zumda $82 mln olib keldi.
2003-yilda “Blockbuster” kompaniyasi o‘z veb-saytini yaratganlarida, “Netflix” aksiyalari narxi birdaniga $15ga tushib ketdi. Bir hafta ichida bozor qiymatining 60%ini yo‘qotdi.
Keyinchalik arzon narx bilan “Netflix” obunachilarini ovlashni boshladilar. “Blockbuster” obunachilari soni 750 mingdan oshdi va “Netflix” uchun to‘rt yilda erishgan natijaga “Blockbuster” atigi to‘rt oy ichida erishdi.
Raqobat maydoniga chiqqan “YouTube”
2006-yilda, to‘satdan “YouTube” yaratilib, videostriming sohasida bozorga chiqdi.
Kinoteatrlar va pullik televideniya tomonidan kontentni qattiq nazorat qilish davri nihoyasiga yetgani hammaga ayon bo‘ldi.
Netflix muvaffaqiyati va bitimlari
2008-yilda Xastings o‘z dasturiy ta’minotini barcha qurilmalarga — telefonlar, noutbuklar, barcha turdagi konsollar va pleyerlarga joylashtirish uchun kurashdi.
Natijada ular dasturni “LG Electronics” va “Roku” priyomnikiga joylashtirdilar va katta ekranlarda bevosita internetdan efirni boshladilar.
Ular, shuningdek, “Microsoft"ning “Xbox” konsoliga joylashtirdi. Keyingi uch yil ichida ular dasturni 200 dan ortiq turdagi har xil qurilmalarga biriktirdi.
“Netflix” ilovasini har qanday qurilmaga o‘rnatishni iloji bor edi. Obunachilar kuniga 10 mingga o‘sdi va 2009-yilda ularning soni 10 mln.dan oshdi.
Kino sanoati vakillari ketma-ket hamma narsani, filmlarni, mashhur shoularni va seriallarni ko‘rsatish uchun shartnomalar tuzishga kirishdilar.
Xastings hatto “Paramount Pictures”, “Lionsgate” va “Metro-Goldwyn-Mayer” kompaniyalaridan $800 mln.ga kontentni namoyish qilish huquqini oldi.
Ham omadli, ham omadsiz “qadam"lar
U to‘satdan 2011-yilda videostriming uchun “Netflix” va disklarni yetkazib berishni “Qwikster” alohida kompaniyalariga ajratdi.
Natijada bir necha chorak davomida “Netflix” 800 ming obunachini yo‘qotdi, aksiyalari 75%ga tushib ketdi. Aksiyalar narxi esa $305 dan $65 gacha tushib ketdi.
2018-yilda “Netflix” AQShda televizor va “YouTube"ni ham ortda qoldirdi.
Karantin tufayli 2020-yilda jekpot yutildi, shu yili rekord darajada 37 mln kishi obuna bo‘ldi va umumiy auditoriya 200 mlndan oshdi.
Kompaniyaning 2022-yildagi sof foydasi $4,49 mlrd.ni tashkil etgan. 2021-yildagi ma’lumotlarga ko‘ra, xodimlar soni 11 mingdan ortiqni tashkil etadi.
Avvalroq “Spot” “Crocs” shippaklari qanday paydo bo‘lgani va kompaniya faoliyati haqida materialni taqdim etgandi.
