Avvalroq prezident O‘zbekistonda milliy bulutli platforma va sun’iy intellekt modeli yaratilishini ma’lum qilgandi.
Shavkat Mirziyoyev Toshkent investitsiya forumining yalpi majlisida so‘zlagan nutqida, shuningdek, 20 ta data-markaz qurilishi, “Bir million sun’iy intellekt yetakchilari” loyihasi ishga tushirilishi hamda elektr tarmoqlarini yangilashga $4 mlrd jalb qilinishini qayd etdi.
Hozircha sun’iy intellektning milliy modeli mamlakat tarixi va qadriyatlari, shu bilan birga, yangi kreativ g‘oyalarni o‘z ichiga olgan holda ishlab chiqilishi ma’lum bo‘lgan. Biroq, loyihaning boshqa tafsilotlari hozircha ochiqlanmadi: aynan qanday sun’iy intellekt yaratilishi rejalashtirilgani, platforma arxitekturasi qanday qurilishi va u qachon ishga tushishi noma’lum.
Spot ushbu tashabbusni huquqshunos va texnologik siyosat bo‘yicha ekspert Ammar Yunus bilan muhokama qildi. U o‘z ruknida O‘zbekistonga haqiqatan ham qanday sun’iy intellekt kerakligi va “milliy model” tushunchasi ortida nima turishi kerakligi haqida so‘z yuritadi.
Central Asia Tech Law asoschisi, AI Mo Innovation Consultants va Ai Mo Lawyers bosh direktori, O‘zbekiston Oliy ta’lim, fan va innovatsiyalar vazirligining sun’iy intellekt bo‘yicha maslahat kengashi a’zosi, TDYUning taklif etilgan professori.
IV Toshkent xalqaro investitsiya forumi O‘zbekistonning global innovatsion landshaftning jiddiy va mas’uliyatli ishtirokchisi bo‘lish ambitsiyalarini yana bir bor tasdiqladi.
Barqaror rivojlanish, “yashil” iqtisodiyot va raqamli transformatsiyaning ustuvor yo‘nalishlari inklyuziv va uzoq muddatli o‘sishga intilishni namoyon etadi. Prezident Shavkat Mirziyoyevning “O‘zbekistonning boy tarixi, madaniy qadriyatlari va yangi ijodiy g‘oyalarini aks ettiruvchi” sun’iy intellektning milliy modelini yaratish haqidagi bayonoti strategik jihatdan muhim voqealardan biri bo‘ldi. Ushbu bayonot jamoatchilik muloqoti uchun muhim maydon ochib berdi.
Biroq, bir muhim savolga aniqlik kiritish kerak: “Sun'iy intellektning milliy modeli” deganda aynan nima nazarda tutiladi? ChatGPT yoki Claude bilan taqqoslanadigan katta til modelini (LLM) yaratish rejalashtirilganmi? Yoki gap sotsiotexnik tizimni — O‘zbekiston kontekstiga kiritilgan va mahalliy qadriyatlar va ehtiyojlarni aks ettiruvchi sun’iy intellektga asoslangan boshqaruv, ta’lim va amaliy yechimlar ekotizimini shakllantirish haqida ketyaptimi?
Ikkala yondashuv ham turli vektorlar va chaqiriqlarni o‘z ichiga oladi.
Agar GPT darajasidagi LLM’ni ishlab chiqish haqida gap ketsa, O‘zbekiston bir qator to‘siqlarni yengib o‘tishi kerak bo‘ladi. Bunday modellarni o‘qitish nafaqat ulkan hisoblash quvvatlarini, balki yuqori sifatli ma’lumotlarning keng ko‘lamini, maxsus muhandislik jamoalarini, shuningdek, doimiy sinovlar, yangilanishlar va qayta o‘qitish uchun barqaror institutsional qo‘llab-quvvatlashni talab qiladi. Hatto sanoqli rivojlangan mamlakatlar ham bu vazifani to‘liq baraja olmaydi.
Biroq aynan shu o‘rinda O‘zbekistonning o‘ziga xos ustunligi bor. Dunyo “ma'lumotlar bilan to‘yintirish” fenomeniga duch kelmoqda: sifatli kontentning katta qismi allaqachon chiqarib olingan. Bunga javoban ishlab chiquvchilar keyingi modellarni o‘qitish uchun sun’iy intellekt tomonidan yaratilgan sintetik ma’lumotlarga tobora ko‘proq murojaat qilmoqdalar. Bunday yondashuv tejamkor, ammo xavfli: u tarafkashlikni takrorlaydi, stereotiplarni mustahkamlaydi va epistemik xilma-xillikni kamaytiradi.
O‘zbekiston esa boy, ammo kam raqamlashtirilgan bilimlar markazi bo‘lib qolmoqda. Fuqarolik kodekslari, diniy matnlar, tasavvuf she’riyati, turkiy xalqlar og‘zaki ijodi, sovet huquqiy amaliyoti — bularning barchasi semantik jihatdan chuqur va epistemik jihatdan xilma-xil bilim qatlamlaridir.
“Aqlli” raqamlashtirish, sharhlash va axloqiy tuzilmalashtirish orqali bu korpus nafaqat milliy sun’iy intellektning asosiga aylanishi, balki global tizimlarga yangicha hissa qo‘shishi mumkin. Sifatli kontent global miqyosda taqchil bo‘lgan sharoitda O‘zbekiston ortda qolmasdan noyob kognitiv va madaniy resurslarni yetkazib beruvchi sifatida maydonga chiqishga qodir.
Bu nafaqat madaniy, balki iqtisodiy imkoniyat hamdir. Agar mamlakat o‘zining an’anaviy bilimlarini noyob aktiv sifatida taqdim eta olsa, u nafaqat texnik, balki global modellarni yangi epistemik asos bilan boyitadigan sun’iy intellektning mazmunli tarkibiy qismiga xalqaro hamkorlik va investitsiyalarni jalb qilish imkoniyatiga ega bo‘ladi.
Boshqa tomondan, sun’iy intellektning milliy modeli ma’lum bir mahsulotni emas, balki strategiyani — mahalliy qadriyatlar, huquqiy me’yorlar va jamiyat ehtiyojlariga asoslangan sun’iy intellekt ekotizimining o‘zbek modelini yaratishni anglatishi mumkin. Bu yo‘l nafaqat realroq, balki barqarorroq hamdir. U global texnologik tendensiyalar tomonidan o‘rnatilgan yangilik poygasidan qochib, haqiqiy muammolarni hal qilishga e’tibor qaratish imkonini beradi.
Bunday model ijtimoiy ahamiyatga ega amaliy yechimlarga yo‘naltirilgan bo‘lishi mumkin: yuridik yordamchilar, raqamli tyutorlar, o‘zbek va qoraqalpoq tillaridagi xizmatlar, mahalliy me’yorlarga mos keladigan kontentni moderatsiya qilish tizimlari. Bularning barchasini ulkan hisoblash quvvatlarini talab qilmasdan, modulli tamoyil asosida amalga oshirish mumkin.
Asosiy shart — Konstitutsiya, mahalliy huquqiy madaniyat va jamoatchilik kutilmalariga asoslangan boshqaruv va huquqiy protokollarni joriy etish. Biometriya, davlat xizmatlari yoki raqamli nazorat sohalaridagi sun’iy intellekt tizimlari ishonch uyg‘otishi va axloqiy koordinatalarga muvofiq ishlashi kerak. Bu muammolar mavhum emas — bir qator mamlakatlarda bunday texnologiyalar allaqachon jiddiy ijtimoiy va huquqiy tushunmovchiliklarni keltirib chiqargan.
Bu modelning markazida odamlar turishi kerak. O‘zbekistonga nafaqat muhandislar, balki huquqshunoslar, pedagoglar, sudyalar, amaldorlar, madaniyat sohasi vakillari — nafaqat texnologiyalarni joriy eta oladigan, balki ularni talqin qila oladigan va kontekstga moslashtira oladigan mutaxassislar ham kerak. Maqsad insonga passiv iste’molchi bo‘lish emas, balki sun’iy intellektni shakllantirish va rivojlantirishni boshqarish huquqini berishdir.
Konferensiyalar, mukofotlar, aniq mandatlari bo‘lmagan platformalar bilan o‘zini “AI-ekspertlar” deb e’lon qilganlar sonining ko‘payishini alohida ta’kidlash joiz. Bu sohada institutsional aniqlik juda muhim: xalqaro hamkorlar kim bilan — qonuniy, texnik jihatdan vakolatli va strategik yo‘naltirilgan tuzilmalar bilan munosabatda bo‘lishlarini tushunishlari kerak.
Prezident Mirziyoyevning chaqirig‘i — bu shunchaki boshqalarning trayektoriyalarini takrorlash emas, balki sun’iy intellekt bilan ishlashning intellektual va axloqiy jihatdan tekshirilgan o‘z strategiyasini yaratish imkoniyatidir. Texnologiya yoki jamiyat modeli haqida gap ketishidan qat’i nazar, kontekstga hurmat, ma’no yuklamasi va global ishtirokga yo‘naltirish muhimdir.
O‘zbekistonning sun’iy intellekt sohasidagi yetakchiligi ko‘lam va tezlik bilan emas, balki yaratilgan modelning milliy o‘ziga xoslikni qanchalik chuqur aks ettirishi, jamiyat talablariga javob berishi va yanada xilma-xil hamda inklyuziv raqamli kelajakka hissa qo‘shishi bilan o‘lchanadi.
Muallifning fikri tahririyat fikriga mos kelmasligi mumkin.
