27-avgust kuni Markaziy bank Yevrosiyo banki’dan bank faoliyatini amalga oshirish huquqini beruvchi litsenziyasini chaqirib oldi. Qaror bankning ustav kapitali miqdori minimal talablarga (200 mlrd so‘m o‘rniga 500 mlrd so‘m bo‘lishi kerak) javob bermagani hamda boshqa qonunchilik talablari bajarilmagani sababli qabul qilingan. Regulyator batafsil sabablarini ko‘rsatmagan.
Yevrosiyo banki O‘zbekistondagi sho‘ba korxonasi faoliyatini to‘xtatishni Qozog‘istonda biznesni rivojlantirish uchun resurslarni jamlash bo‘yicha strategik qarorning “mantiqiy yakuni” deb atadi. Bank rahbariyati O‘zbekistonga investitsiya kiritishni to‘xtatishni Markaziy bank xabarnomasidan ancha oldin ma’qullagan.
2023-yilning may oyida Markaziy bank ushbu Qozog‘iston kredit tashkilotiga sho‘ba korxonasini ochish uchun dastlabki ruxsatnomani bergan edi. Shundan beri regulyator birorta ham yangi bank litsenziyasini taqdim etmagan.
Shu tariqa, so‘nggi 2,5 yil ichida O‘zbekistonda birorta ham yangi bank paydo bo‘lmadi. Eng so‘nggilari esa 2023-yil mart oyida litsenziya olgan Apex Bank va Hayot Bank banklari hamda o‘sha yilning mayida ushbu huquqni olgan Yangi Bank bo‘ldi. Yevrosiyo banki litsenziyasi bekor qilingandan so‘ng, mamlakatdagi banklar soni 35 tagacha qisqardi.
Spot iqtisodchilar bilan bank bozorida yangi o‘yinchilarning yo‘qligi sabablari va O‘zbekiston iqtisodiyoti uchun oqibatlari haqida suhbatlashdi.
Iqtisodchi Yuliy Yusupovning ta’kidlashicha, Islom Karimov prezidentligi davrida yangi o‘yinchilarga litsenziya olmasdan O‘zbekiston bank bozoriga kirishga ruxsat berilmagan. Shu sababli, mamlakatda banklar soni kamligicha qolmoqda, garchi bank litsenziyalari 2017-yil va undan keyingi iqtisodiy liberallashuvdan keyin berila boshlangan bo‘lsa-da, jarayon yana sustlashgan.
“Oxirgi ikki yilda nima bo‘layotganini bilmayman: yo bank ochish istagida bo‘lganlar yo‘q yoki Markaziy bank litsenziya bermaslik bo‘yicha eski amaliyotga qaytgan. Banklar sonining kamligi raqobatni cheklaydi, bu esa har qanday bozor uchun salbiy. Davlat banklari asosan bir-biri bilan raqobatlashmaydi, mikromoliya sektorining roli esa ahamiyatsiz bo‘lib qolmoqda”, — deya tushuntirdi u.
Agar banklar O‘zbekiston bozoriga ongli ravishda kirmasa — Yuliy Yusupov bunga shubha bilan qaraydi — bu bozor jozibador emasligini anglatadi. Natijada, hukumat davlat banklarini xususiylashtirishda qiyinchiliklarga duch keladi: shaffof bo‘lmagan tartibga solish tufayli xaridorlar yo‘q.
Shu bilan birga, bank bozorida raqobatning yetarli emasligi oqibatlaridan biri bank xizmatlarining nisbatan qimmatligi bo‘lib, bu yuqori foiz stavkalarida ifodalanadi.
O‘z navbatida, iqtisodchi Otabek Bakirovning fikricha, O‘zbekiston bank bozori o‘yinchilar bilan nisbatan to‘yingan. U haddan tashqari to‘yingan bozorlarda yillar davomida yangi o‘yinchilar paydo bo‘lmasligini tabiiy holat deb baholadi.
“Bank biznesi, ayniqsa, chakana sektori tashqi investorlar uchun avvalgidek jozibador emas. Davlat banklarining ham bir necha yildan buyon xaridorlari yo‘q. Rentabellik pasayishda davom etmoqda. Bo‘sh sektorlar deyarli qolmadi. Hatto litsenziya olganiga 3 yildan oshgan yangi banklar ham bozorda o‘z o‘rnini topa olmayapti. Bu hammaga ma’lum”, — dedi iqtisodchi.
Uning so‘zlariga ko‘ra, buning yana bir sababi bank sektoridagi texnologik o‘zgarishlardir. Fintex kompaniyalari banklarning ko‘plab funksiyalarini o‘zlashtirmoqda, Ular zarur hollarda, agar bank litsenziyasi talab qilinsa, mavjud banklar bilan hamkorlikka murojaat qiladi.
Shunga qaramay, Otabek Bakirov yaqin kelajakda bir nechta mikromoliya tashkilotlari mikromoliya banklariga aylanishini kutmoqda. Bundan tashqari, iqtisodchi keyinchalik yana qo‘shilishlar sodir bo‘lishi mumkinligini ta’kidladi.
Yaqinda sobiq moliya vaziri o‘rinbosari Odilbek Isoqov O‘zbekistonda bank sektorini birlashtirish vaqti kelganini, mahalliy banklar bir-biriga qo‘shilib, kengayishini aytdi.
Joriy yilning fevral oyi o‘rtalarida Shavkat Mirziyoyev mikromoliya banklarini tashkil etishga ruxsat beruvchi qonunni imzoladi. Ular faoliyatini bank faoliyatiga o‘zgartirish jarayoni ikki bosqichda amalga oshiriladi. Bu dastlabki ruxsatnomani olish hamda mikromoliya banki faoliyatini amalga oshirish uchun berilgan litsenziyani qayta rasmiylashtirishdan iborat.
Iyul oyida Tayyab Finance mikromoliya tashkiloti “birinchilardan bo‘lib” Markaziy bankdan mikromoliya bankiga aylanish uchun dastlabki ruxsatnoma oldi. U eng kam ustav kapitali 50 mlrd so‘m bo‘lgan mikromoliya tashkilotlari va banklarni bog‘lovchi oraliq “zanjir” bo‘ladi.
Avvalroq Spot biznes uchun kredit berishda soliq va kommunal to‘lovlar, aylanma hamda eksport hisobga olinishi haqida yozgandi. Kelgusi yildan muqobil skoring modeli ishga tushirilib, kredit berish shartlari osonlashtiriladi.
