“Spot” ilgariroq xabar berganidek, O‘zbekistonda oldin rejalashtirilganidek, 2019 yilning 1 yanvariga qadar yangi Soliq kodeksini yozishga ulgurib bo‘lmaydi.
Hukumat yaqinda O‘zbekistondagi soliq islohotlari ishlariga jalb qilingan Rossiya moliya vazirining sobiq o‘rinbosari Sergey Shatalov “Studiya 24” dasturi doirasida bu mavzuga to‘xtalib, vazifani muddatidan ilgari yakunlash texnik jihatdan mumkin emasligini ta’kidladi:
“Barcha sabrsizlik bilan kutgandi [yangi Soliq kodeksini qabul qilinishini], albatta, chunki soliq islohoti joriy yilning 1 yanvaridan ishga tushishi kerak edi, yaxshi qonunchilik bilan ta’minlanishi uchun. Prezident ham Soliq kodeksini qabul qilish kerakligini, unda barcha muhim masalalar o‘z yechimini topishi lozimligini aytgan, u minimum kamchilikli maksimal darajada to‘g‘ri harakatdagi qonun bo‘lishi kerak. Barcha stavkalar Soliq kodeksida keltirilgan bo‘lishi, soliq to‘lovchilar va soliq organlari o‘z majburiyatlari to‘g‘risida aniq ma’lumotga ega bo‘lishlari kerak, aslida bu juda-juda muhim vazifa, shu bois o‘ylaymanki, uni qolgan ikki oy ichida bajarish texnik jihatdan mumkin emas”, — dedi Shatalov.
Uning fikriga ko‘ra, amaldagi kodeksga kerakli tuzatishlarni kiritish va 2019 yilning bahoriga qadar qolgan vaqtda Prezident tomonidan qo‘yilgan vazifani oqilona bajarish kerak.
Stavkalar bilan nima sodir bo‘ladi?
Iyun oyining oxirida Prezident 1 yanvardan yangi stavkalar joriy qilinib, ba’zi to‘lovlar bekor qilinadigan soliq islohotiga doir farmonga imzo chekkan edi.
Yangi stavkalar bilan nima sodir bo‘lishini, ular bekor qilinmaydimi, deb so‘rashganida Shatalov soliq islohoti yangi kodeksiz ham ish boshlashini aytib javob berdi.
“1 yanvardan ish boshlashi kerakligi e’lon qilingan islohot, albatta, amalga oshiriladi”, — dedi Shatalov.
Uning so‘zlariga ko‘ra, barcha tayyorgarlik ishlari aslida yakunlangan. Birinchi navbatda bekor qilinishi kerak bo‘lgan muomaladagi soliqlar bekor qilinadi. Yangi pasaytirilgan stavkalar ishlay boshlaydi.
“Yana bir masala, qonunchilikni qo‘llab-quvvatlash kerak, chunki u biroz kechiksa-da eng yaxshi variantda yozilishi kerak”, — dedi Shatalov.
Shu bilan birga ekspert bu boshqa tomondan islohotlar amalga oshirila boshlanganida bo‘lishi mumkin bo‘lgan xatolar va g‘alizliklarni ko‘rishga olib kelishini ta’kidladi. Bu matnga tezda tuzatish kiritishga va sezilarli darajada sifatli tayyorlashga olib keladi.
QQS qanday bo‘ladi?
Shatalovning qayd qilishicha, qo‘shimcha qiymat solig‘i (QQS) murakkab, ko‘pchilik 1 yanvardan boshlab unga amaliy jihatdan birinchi bor to‘qnash keladi. Bugungi kunda taxminan 8 mingta QQS to‘lovchilari bo‘lsa, yangi yildan ular chamasi 30 mingtaga aylanadi. Stavka 20%da qoldi.
“Eng avvalo aholini, biznes egalarini bu stavkalar narxlarning oshishiga olib kelmasligi juda tashvishga solayapti. Bunga yo‘l qo‘yilmaslik kerak”, — dedi Shatalov.
Hukumat va ekspertlar soliq to‘lovchilarning aylanma mablag‘idan 20% soliq paydo bo‘lishi haqidagi xavotirlarini eshitishdi, chunki hamma hozirda yangi tizimga moslashishga qaratilgan chora-tadbirlar ustida ishlashmoqda, ya’ni bularning hammasi 1 yanvarga qadar yakunlanishi uchun.
“Bugungi kunda muhokama ketayapti va o‘ylaymanki, ehtimol, katta bo‘lmagan oborotga ega soliq to‘lovchilar uchun soddalashtirilgan QQSni, masalan, yiliga 1 milliard so‘mdan 4 milliard so‘mgacha joriy etish kabi qaror qabul qilinar”, — dedi Shatalov.
Ular uchun muammolarni hal qiladigan 20%dan past QQS hisoblab chiqilishini ta’kidladi. Shu bilan birga, texnik masalalar ham ochiq qolayotgani to‘g‘ri, masalan, “soliq to‘lovchilar va soliq organlarini bularning hammasi soat kabi aniq ishlashiga qanday o‘rgatish kerakligi” masalasi ko‘rib chiqilishi kerak bo‘ladi.
Soliq ma’muriyatchiligiga nima bo’ladi?
Shatalov ta’kidlashicha, so’nggi 10−15 yil ichida bu yerda bir qator muammolar to’plangan. Shunga ko’ra, juda jiddiy yaxshilanish talab etiladi.
Misol tariqasida, Rossiya ma’muriyati O’zbekistonga nisbatan umuman boshqa sifat darajasida joylashgan — soliq to’lovchilar va soliq to’lovchilar uchun qulay bo’lgan elektron xizmatlar joriy etilgan.
“Bu soliq to’lovchidan uni boshidan olib tashlash uchun emas, balki soliq to’lovchiga qonunni to’g’ri bajarish va soliqlarni o’z vaqtida to’lashini ta’minlash uchun yordam berishdir. Bu jarayon va uzoq yo’l “, — deydi Shatalov.
Ekspertning qayd etishicha, O’zbekistonda bunday texnologiyalarni joriy etish uchun ko’plab jiddiy ishlarni amalga oshirish kerak — barcha biznes-jarayonlarni tahlil qilish, dasturlarni yaratish, axborotni qo’llab-quvvatlash zarur.
“Bu ish katta, uzoq va qimmat. Bilishimcha, Xalqaro valyuta jamg’armasi buning uchun maxsus pul ajratishga tayyor. Ular to’g’ri o’zlashtirilishi kerak”, — dedi Shatalov.
Shuningdek, u mas’ul muassasalar taklif tushishini kutmasdan faol ishtirok etishlari joizligini qayd etdi.
Narxlar bilan nima bo’ladi?
Shatalov fuqarolarning tashvishga tushganliklarini juda yaxshi tushunganini tan oldi, chunki 1-yanvardan boshlab butunlay yangi tizimga o’tiladi.
“Ishonchim komilki, fuqarolar soliq imtiyozlarini sezadilar. Men har bir ish uchun tayyorlangan materiallarni, qanday jiddiy ish olib borilayotganini ko’rdim, shuning uchun hammasi yaxshi bo’ladi deb o’ylayman “, — deydi Shatalov.
Shuningdek, u soliq yukining sezilarli darajada qisqartirilgani, katta miqdordagi soliqlarni bekor qilinayotgani, tekis o’lchamlarni joriy etilib, moslashuv choralari qo’llanilishini, umuman olganda, rahbariyatda keskin narx ko’tarilishi va soliq islohotining boshqa yoqimsiz jarayonlar kutilmayotganini eslatib o’tdi.
