Biznes g‘oya: O‘zbekistonda dezinfeksiya biznesini qanday ochish va undan qancha daromad olish mumkin?

Maqolada keltirilgan barcha ma’lumotlar faqat tanishish uchun berilgan. Raqamlar taxminiydir va individual holatga qarab farq qilishi mumkin.

Hammasi qanday boshlandi?

2020-yilda Jahon iqtisodiyoti va diplomatiya universiteti talabalari sifatida “Marketing” fanidan loyiha ishlarini bajarayotgan edik. Bizni uch kishilik guruhlarga bo‘linib, istalgan yo‘nalish bo‘yicha biznes-reja tuzish topshirig‘i berildi. Guruhimiz dezinfeksiya kompaniyasini ochish loyihasini tanladi.

Keyin esa koronavirus avj oldi va hamma yerda — jamoat joylarida, idoralarda va hatto uylarga kirish joylarida ham dezinfeksiya qilindi. Shu sababli, bu biz uchun istiqbolli bo‘lib tuyuldi: biz bunday xizmatlarga talab ortib boraverishiga ishondik.

Biz mavzuga shu qadar jiddiy yondashdikki, oxir-oqibat dezinfeksiya stansiyasini ochdik. Loyiha ustida ish olib borar ekanmiz, bozordagi talabni o‘rgandik. Masalan, “OLX"da reklama joylashtirardik. Natijada biz har kuni potensial mijozlardan o‘nlab qo‘ng‘iroqlarni qabul qildik.

Shuningdek, faoliyat yuritayotgan dezinfeksiya kompaniyalariga mijoz sifatida qo‘ng‘iroq qilib, ma’lumotlar bazasidagi xizmatlar narxlarini o‘rgandik. Natijada, bizning tadqiqotimiz shuni ko‘rsatdiki, raqobatchilarning ko‘pligiga qaramay, bozor juda keng va bunday kompaniyaning ochilishi muvaffaqiyatli bo‘lishi mumkin.

Shunday qilib, 2021-yil noyabr oyida biz “ARZON DEZ” kompaniyasini ochishga qaror qildik. Har qanday dezinfeksiya stansiyasi singari, biz ham uchta yo‘nalishda xizmat ko‘rsata boshladik:

• dezinfeksiya (zararsizlantirish, patogen mikroblarni maxsus vositalar yordamida yo‘q qilish);
• dezinseksiya (yuqumli kasalliklar tashuvchisi bo‘lgan hasharotlarni yo‘q qilish yoki kamaytirish);
• deratizatsiya (kemiruvchilarni yo‘q qilish).

Ro‘yxatdan o‘tish

Kompaniyani ochishdan oldin biz kadrlar tuzilmasi va marketing strategiyasini ishlab chiqdik va ularning ish haqi bilan bog‘liq muammolarini oldini olish maqsadida xodimlar uchun standartlarni ishlab chiqdik. Va faqat shundan keyingina biznesni ro‘yxatdan o‘tkazishni boshladik.

Ushbu sohada ishlash uchun sizga Sog‘liqni saqlash vazirligining litsenziyasi kerak. Biz kompaniyani mas’uliyati cheklangan jamiyat (MChJ) shaklida ro‘yxatdan o‘tkazdik, chunki yuridik shaxslarning boshqa shakllari litsenziya olish imkoniyatiga ega emas yoki kompaniyani ro‘yxatdan o‘tkazish uchun ko‘proq harakat talab qiladi.

Litsenziya olish uchun bizda sanitariya me’yorlariga javob beradigan binolar, shuningdek, shtatda malakali xodimlar bo‘lishi kerak edi.

Bizning faoliyatimiz zaharli moddalar bilan ishlashni o‘z ichiga olganligi sababli, mos keladigan joy topish qiyin bo‘ldi. Sanitariya talablariga muvofiq, dezinfeksiya korxonalari binolari turar-joy binolari, shuningdek, ta’lim muassasalaridan uzoqda joylashgan bo‘lishi kerak.

Bundan tashqari, to‘rtta muhrlangan saqlash kamerasi kerak, bu yerda dezinfeksiya, dezinseksiya, deratizatsiya va inventarizatsiya uchun preparatlar alohida saqlanadi.

Shuningdek, xodimlar uchun dam olish xonasi (har bir kishi uchun kamida 6 kv.m) va preparatlarni tayyorlash uchun aniq normalarga ega va tabiiy tarzda yaxshi yoritilgan laboratoriya xonasi ham bo‘lishi kerak. Xodimlarga qulaylik bo‘lishi uchun binolarda hammom, ishlab chiqarish xodimlari uchun kiyinish xonasi va ma’muriy xodimlar uchun ofis bo‘lishi kerak.

Uzoq izlanishlardan so‘ng Sergeli tumanidan barcha shartlarga javob beradigan joy topdik. Ijara uchun oyiga $450 to‘lanadi. Binoni taʼmirlash va jihozlash uchun $6000 sarflandi. Xarajatlarning katta qismi ventilyatsiya tizimi va mebel o‘rnatishga to‘g‘ri keldi.

Ta’mirlash jarayonida biz kadrlarni qidirishni boshladik. Avvalo, bosh shifokor lavozimiga katta tajribaga ega dezinfeksiya mutaxassisi taklif etildi. Direktor lavozimini muassislardan biri vaqtinchalik egalladi.

Keyin biz xodimlarning funksional vazifalari va xodimlarga javob beradigan zonalarni shakllantirdik va shundan so‘ng qolgan xodimlarni — buxgalter, savdo bo‘yicha menejer, dezinfeksiyachilarni ishga olishni boshladik.

Mos keladigan binoni topish va jihozlash hamda xodimlarni yollash uchun bir oydan ko‘proq vaqt kerak bo‘ldi. Shundan keyingina biz litsenziya olish uchun ariza topshirishimiz mumkin edi. Buni onlayn tarzda, my.gov.uz orqali amalga oshirdik.

Agar kompaniya, bino va xodimlar normativ talablarga javob bersa, Sog‘liqni saqlash vazirligi arizani tasdiqlaydi. Litsenziya olish uchun yana ikki hafta vaqt ketdi.

Boshlang‘ich investitsiya

Dezinfeksiya korxonasini ishga tushirish uchun dastlab $8500 mablag‘ ajratdik, oylik xarajatlar amortizatsiyasiz $5100, amortizatsiyaning o‘zi $205 ni, soliqlar $800 ni tashkil etdi.

Hozir shunga o‘xshash biznesni ochish uchun sizga quyidagilar kerak bo‘ladi:

Import qilingan uskunalar va kimyoviy moddalarni mahalliy yetkazib beruvchilardan xarid qilamiz. Kimyoviy moddalar juda xavfli bo‘lgani uchun siz ishlab chiqaruvchining ko‘rsatmalariga qat’iy rioya qilishingiz, shuningdek, sanitariya talablariga rioya qilishingiz kerak.

Buning uchun korxonaga bosh shifokor kerak. Joriy yilda o‘z kuchimiz bilan kimyoviy moddalarni import qilishni yo‘lga qo‘ymoqchimiz.

Bozor hajmi

Bozorni uchta segmentga bo‘lish mumkin: xususiy va davlat kompaniyalari, shuningdek, oddiy odamlar. Biz barcha segmentlarda ishlaymiz. Va ularning har biri uchun marketing strategiyasi va narx siyosati sezilarli darajada farq qiladi. Buning sababi shundaki, talablar va ish hajmi turlicha.

Ijtimoiy tarmoqlar — “Instagram” va “Facebook"dagi sahifalarda reklama, shuningdek, “OLX"dagi reklamalar mijozlarning barqaror oqimini beradi (mavsumga qarab), asosan mijozlarimiz o‘z uylarida suvaraklar, taxtakana, burgalar va hokazolardan xalos bo‘lishni xohlaydigan oddiy odamlardir.

Mijozlarimizning qo‘shnilariga chegirma kuponlarini taqdim etdik, chunki dezinfeksiya faqat bitta xonadonda amalga oshirilsa, qo‘shni kvartiralarda buning qaytarilishi xavfi mavjud. Bu biz uchun qo‘shimcha reklama bo‘ldi, bu qo‘shnilarni butun uy yoki podyezd uchun katta buyurtma berishga undashi mumkin.

Ijtimoiy tarmoqlar va e’lonlar taxtalarida reklama uchun oyiga $500 sarflaymiz, bu jalb qilingan har bir mijoz uchun taxminan $4 ga tushadi. Yaxshi tomoni shundaki, ba’zida bunday reklama boshqa segmentdan — xususiy kompaniyalardan ham buyurtmalar olib keladi.

Xususiy kompaniyalarni jalb qilishning asosiy usullari — bu potensial mijozlarning elektron pochtasiga tijorat taklifi bilan chiqish va qo‘ng‘iroqlardir. Kontaktlarni goldenpages.uz va yellowpages.uz kabi kataloglar orqali qidirganmiz.

Bunday reklama faqat sizning korxonangizda dezinfeksiya kompaniyalari ishining o‘ziga xos xususiyatlarini tushunadigan, potensial mijozlar bilan ishonchli tarzda gaplasha oladigan savdo menejerlari bo‘lsagina samarali bo‘ladi.

Agar davlat korxonalari dezinfeksiya xizmatlariga muhtoj bo‘lsa, ular elektron davlat xaridlari portalida (etender.uzex.uz) tender o‘tkazadi yoki shu portaldagi (xarid.uzex.uz) elektron do‘konda allaqachon ochiq bo‘lgan xizmatni tanlaydi.

Ikkala holatda ham tanlov o‘tkaziladi, unda mijozning talablariga javob beradigan va arzonroq narxlarni taklif qiladigan kompaniya g‘olib bo‘ladi.

Kompaniyamiz bozorda yangi bo‘lganligi sababli biz tanlov jarayonidan o‘tishda muammolarga duch keldik. Mijozlar ish tajribasi yo‘qligi sababli bizni diskvalifikatsiya qilishlari mumkin.

Shunga qaramay, o‘tgan yili Toshkent, Navoiy va Buxoro viloyatlari, Qoraqalpog‘istondagi davlat korxonalari uchun 20 dan ortiq tenderda g‘olib chiqib, ularga xizmat ko‘rsatdik. Bundan tashqari, biz hozirda etender.uzex.uz portalida dezinfeksiya xizmatlarini ko‘rsatuvchi yirik provayderlardan birimiz.

Daromad

Kompaniyaning oylik daromadi mavsumga qarab o‘rtacha $7,5−10 mingni tashkil qiladi. Yozda, zararkunandalar ko‘payish davrining eng yuqori cho‘qqisida buyurtmalar ko‘payadi va daromad $10 mingdan oshishi mumkin.

Buyurtmalarning eng kichik ulushi oddiy iste’molchilarga to‘g‘ri keladi — bu taxminan 20%ni tashkil qiladi. Bu bozorda litsenziya bilan ham, litsenziyasiz ham ishlaydigan raqobatchilarning ko‘pligi bilan bog‘liq. Bozorning ushbu segmentini tartibga solish qiyin bo‘lganligi sababli, ko‘plab iste’molchilar xizmatlarning yuqori sifatiga nisbatan past narxni afzal ko‘rishadi.

Davlat dezinfeksiya xizmatlarining eng yirik mijozi bo‘lib qolmoqda, shuning uchun elektron davlat xaridlari orqali savdo qilish katta imkoniyatlar beradi. Ammo kompaniyamiz daromadining atigi 30%ini (oyiga $2000−3000) davlat buyurtmalari tashkil etadi.

Biz yosh kompaniya bo‘lganimiz sababli, davlat mijozlari ko‘pincha kamida uch yillik tajribaga ega kompaniyalarni tanlashadi. Lekin xizmatlar sifati va arzon narxlarga ko‘proq e’tibor qaratadigan davlat idoralari ham bor.

Xususiy kompaniyalar daromadlarning yarmini tashkil qiladi — bu dezinfeksiya xizmatlarini sotish bozorining eng katta segmentidir. Xususiy sektordagi eng ko‘p mijozlar mehmonxona va restoran biznesi, shuningdek, oziq-ovqat ishlab chiqaruvchilariga to‘g‘ri keladi, chunki ular ishlab chiqarish liniyalari va omborlarni zararkunandalardan himoya qilishlari kerak.

Bozorni uchta segmentga bo‘lish orqali biz narxlar ro‘yxatini optimallashtirishga va ularni har bir segmentdagi mijozlar uchun qulay qilishga muvaffaq bo‘ldik. Bundan tashqari, ushbu bo‘linish har bir segmentdagi mijozlar bilan o‘zaro munosabatlar modellarini ishlab chiqishga yordam berdi. Mijozlar o‘rtasidagi aniq chegaralar yanada samarali marketing strategiyalarini ishlab chiqishni ancha osonlashtiradi.

Biz kompaniyaga o‘z mablag‘imizni kiritdik va dastlabki sarmoyani chiqarib olish haqida o‘ylamadik. Foydani qayta investitsiyalashga va faoliyat doirasini kengaytirishga yo‘naltirishga harakat qildik. Bozordagi yuqori talab va yuqori raqobat tufayli reklamaga sarmoya kiritishga to‘g‘ri keladi, ammo bu o‘zini oqlaydi.

Ayni paytda kompaniyaning sof foydasi oyiga $1,5−3 mingni tashkil etadi. Biz uni xodimlar uchun bonuslar, qayta investitsiyalar va dividendlarga yo‘naltiramiz. Shuni ham hisobga olish kerakki, bunday kompaniyalarning mijozlar bazasi yillar davomida o‘sib boradi va vaqt o‘tishi bilan mutlaq ko‘rsatkichlarda foyda sezilarli darajada oshishi mumkin.

Maslahatlar

Davlat kompaniyalari bilan ishlashda:

• barcha soliqlarni o‘z vaqtida to‘lash muhim, chunki hatto 1 so‘mni ham to‘lamaslik yuzlab million so‘mlik shartnomaning bekor qilinishiga olib kelishi mumkin;
• obyektlarni muntazam ravishda dezinfeksiya qilishda, xizmatlar ko‘rsatish faktini tasdiqlovchi hujjatlarga mas’ul shaxslarning imzolarini o‘z vaqtida qo‘ydirish kerak. Aks holda, buxgalteriya bo‘limi sizning kompaniyangizga pul to‘lab berish uchun yetarli asos yo‘q deb topishi mumkin, shuning uchun xizmatlar ko‘rsatishni yozma ravishda hujjatlashtirish lozim.

Xususiy kompaniyalar bilan ishlashda:

• bir xil faoliyat sohasidagi tashkilotlar bilan yagona narxlar ro‘yxati bo‘yicha ishlash kerak. Xizmatlar narxlarining o‘zgaruvchanligi mijozlar tomonidan kamsitilish sifatida ko‘rilishi mumkin va agar o‘xshash obyektlar uchun xizmatlarning narxlari turli bo‘lgani aniqlansa, bu ishonchni susaytiradi;
• obyektlar soni uchun ishlamaslik va asosiy e’tiborni mavjud mijozlarni saqlab qolish hamda mijozlarning favqulodda qo‘ng‘iroqlariga tayyor turishga qarating, xizmatlar sifatiga ko‘proq e’tibor bering.

Jismoniy shaxslar bilan ishlashda:

• broshyuralar qoldiring va xonadonga ishlov berilgandan keyin xavfsizlik bo‘yicha kichik instruktaj o‘tkazing. Bu xavfsizlik tartib-qoidalariga rioya qilmaslik tufayli mijozlarning sog‘lig‘iga zarar yetkazilishining oldini oladi.