Markaziy bank mikroqarzlar berishning yuqori o‘sish sur’atlari bilan bog‘liq xatarlarning “o‘rtacha” darajasini saqlab qoldi. Qisqa muddatli istiqbolda regulyator risklarning oshishini kutmoqda, o‘rta muddatli istiqbolda esa o‘zgarishsiz qoladi. Bu haqda Markaziy bankning 2024-yil yakunlari bo‘yicha moliyaviy barqarorlik sharhida keltirilgan.
Regulyatorning qayd etishicha, banklar kredit portfelida mikroqarzlar miqdorining o‘sib borishi konsentratsiya xavfining ortishiga va kredit tavakkalchiligining ko‘payishiga olib keladi. Mikroqarzlar ajratishda garov ta’minotining talab etilmasligi hisobiga qarzdorlarning mikroqarzlar bo‘yicha majburiyatlarini bajara olmagan holatida banklarda kredit yo‘qotishlari yuzaga kelishi mumkin.
Mikroqarzlarning o‘sishi bilan bog‘liq xatarlarni yengillashtiruvchi choralar sifatida Markaziy bank qarz yuki ko‘rsatkichini inobatga olmasdan kredit ajratish bo‘yicha istisnolarni mikroqarzlarga nisbatan tatbiq etmaslikni taklif qilmoqda.
Shu bilan birga, mikroqarzlar uchun kredit summasini qarz oluvchining yillik daromadiga (LTI) nisbati cheklovini joriy etish taklifi ilgari surildi.
Regulyator yana bir chora sifatida minimal iste’mol xarajatlaridan kelib chiqib, mikroqarz olish uchun zarur bo‘lgan minimal oylik daromad miqdorini o‘rnatish kerakligini bildirdi. Markaziy bank moliyaviy barqarorlik bo‘yicha avvalgi hisobotdagi barcha takliflarni saqlab qoldi.
24-iyuldan boshlab Markaziy bank banklarga mikroqarzlar va kredit kartalarini konsentratsiyalash (overdraft) bo‘yicha talablarni kuchaytirmoqda. Bunda mikroqarzlar va kredit kartalarining kredit portfelidagi ulushi 25%dan oshmasligi kerak. Regulyator banklarga 2029-yilgacha muhlat berdi.
Bundan tashqari, regulyator mikroqarzlar bo‘yicha ortiqcha to‘lovning maksimal miqdorini cheklaydi — yiliga 50%. Mikroqarzlar bo‘yicha cheklangan kunlik stavka ham 0,3% dan 0,25% gacha pasaytirilmoqda. Qarz oluvchining qarz yuki ko‘rsatkichi o‘rtacha oylik daromadga nisbatan mikroqarzlar bo‘yicha o‘rtacha oylik to‘lovlar summasining 50%i miqdorida belgilandi.
Mikromoliyalash
Joriy yilning aprel oyida Fitch Ratings’ning bank sektori direktori Pavel Kaptel chakana kreditlashning rivojlanishi bank sektorining dollarlashuv darajasini va kreditlar konsentratsiyasini pasaytirishini, banklar uchun foydaliroq segment ekanligini qayd etgandi. Biroq, uning fikricha, chakana kreditlash bozorida qizish xavfi mavjud bo‘lib, bu kelgusida banklar aktivlari sifati bilan bog‘liq muammolarga olib kelishi mumkin.
“Mikroqarz va mikrokreditlarga e’tibor qaratsak, bu sohada vaziyat ancha barqaror, yildan-yilga sezilarli darajada o‘sish kuzatilmoqda. Shubhasiz, bu yerda past baza ko‘rsatkichi ta’siri bor, bu esa yuqori o‘sishni izohlaydi. Shu bilan birga, biz aholining haddan tashqari qarzdorlik xatari mavjudligini tan olamiz. Shu sababli, yaqin kelajakda Markaziy bank tomonidan potensial xatarlarni oldini olish bo‘yicha navbatdagi chora-tadbirlar ko‘rilishini kutmoqdamiz”, — deya ta’kidladi u.
XVJning qayd etishicha, mikrokreditlashning tez o‘sishi O‘zbekiston moliyaviy barqarorligi uchun xatarlarni kuchaytirishi mumkin. Markaziy bankka yuridik shaxslarni, shuningdek, rasmiy daromadga ega bo‘lmagan jismoniy shaxslarni valyutada kreditlash bo‘yicha xatarlarni bartaraf etish tavsiya etildi.
2024-yilda milliy valyutada rasmiylashtirilgan mikroqarzlar va mikrokreditlar berish hajmi 50% dan ko‘proqqa oshdi: mikroqarzlar miqdori 45,83 trln so‘mni tashkil etib, 59,44% ga ko‘paydi, mikrokreditlar esa 17,4 trln so‘mga yetib, 52,91% ga o‘sdi.
Joriy yilning yanvar-mart oylarida fuqarolar tomonidan rasmiylashtirilgan kreditlarning yarmidan ko‘pi mikroqarzlarga to‘g‘ri keldi. Ikkinchi o‘rinda mikrokreditlar — 15,6%. Mikroqarzlar berish hajmi 2,3 barobarga oshib, 18,7 trln so‘mni, mikrokreditlar hajmi 1,9 barobarga oshib, 5,5 trln so‘mni tashkil etdi.
Avvalroq Agrobank mikroqarz bo‘yicha reklamasi uchun jarimaga tortilgani haqida xabar berilgandi.
