1 iyuldan O‘zbekistonda yerga bo‘lgan xususiy mulkchilik huquqi yuzaga keladi. Biroq yerdan nechog‘lik iqtisodiy samarali foydalanilayotganini aniqlash uchun yerni baholash mexanizmi mavjud emas. Buning ustiga shaharsozlik va boshqa ko‘plab qarorlarni yer munosabatlarida bo‘lajak o‘zgarishlarni hisobga olgan holda va hisob-kitoblar asosida qabul qilish maqsadga muvofiq.
Bundan tashqari hozir yangi “siti"lar (masalan Tashkent City namunasida Olmazor City, Yunusobod Business City, Mirzo-Ulugbek Business City'lar barpo etish rejalashtirilmoqda, shu bilan birga, Delta City qurilishi ham ko‘zda tutilmoqda) shaharda mavjud bo‘lgan amaliy faollik hududlariga qanday ta’sir ko‘rsatishi ham noma’lum, markazda jadal olib borilayotgan qurilishlar kam daromadli aholini chet hududlarga chiqarib yuborishi, tarixiy binolarning buzilishi esa poytaxtni yaxshi daromad keltirishi mumkin bo‘lgan potensial turistik obyektlardan mahrum qilishi mumkin.
Toshkentni qayta qurishning bu va boshqa sodir bo’lishi mumkin bo’lgan oqibatlari haqida institutsional islohotlar bo‘yicha ekspert Ildus Kamilov shunday yozadi.
Ildus Kamilov
Institutsional islohotlar va iqtisodiy rivojlanish bo‘yicha ekspert, undan avval Iqtisodiy tadqiqotlar markazining katta muvofiqlashtiruvchisi bo‘lib ishlagan
Toshkentdagi yangilanish loyihalari atrofida yuz berayotgan voqealar ko‘plab fikr-mulohazalarni kelirib chiqarmoqda. Va bu mutlaqo tushunarli, chunki bu yerda odamlar huquqi va ularning taqdiri masalasi turibdi. Shu bilan birga bu vaziyatda huquqiy va emotsional jihatlardan tashqari masalaning iqtisodiy tomoni ham bor. Nuqtai nazar o‘zgarishi ayrim savollarga yangi javob topishi ehtimoli yo‘q emas.
Sobiq sovet shaharlarini rivojlangan mamlakatlar shaharlaridan nima ajratib turadi?
Farqlar ko‘p, biroq ularning eng asosiylaridan biri — yerga bo‘lgan xususiy mulk huquqi, shuningdek, yer va ko‘chmas mulkning rivojlangan bozori mavjuligidir. Yerning narhi undan qanday foydalanilishiga bevosita ta’sir ko‘rsatadi.
SSSRda boshqa narsalar kabi, yerga bo‘lgan hususiy mulk huquqi ham yo‘q edi. Shaharlarni rivojlantirish ishlab chiqarishni joylashtirish rejasi asosida olib borilar va shaharsozlik me’yorlari, qoidasi bilan amalga oshirilar edi.
Shaharsozlik me’yorlari u qadar yomon emas edi, aksincha ijtimoiy adolatni ta’minlashga yo‘naltirilar, shuning uchun ko‘p xonadonli uylar katta hovli va yashil zonalarga ega bo‘lib, bir qadam narida ijtimoiy obyektlar va boshqa inshootlar joylashgandi.
Bu o‘rinda yerning resurs sifatidagi “harajatlari” unchalik ham hisobga olinmas, shuning uchun shaharning markaziy qismlarini qayta shakllantirish va to‘ldirishga iqtisodiy rag‘bat ham yo‘q edi. Aholining o‘sishi va odamlarning yashash sharoitlarini yaxshilash zaruriyati shahar atrofi bo‘ylab aholisi favqulodda yuqori zich bo‘lgan yotoqxona dahalar deb ataluvchi turar joy massivlari bunyod etilishiga olib keldi.
Ilgari chet hududlarda joylashgan sanoat inshootlari yangi qurilgan turar joy dahalari bilan o‘ralib qoldi. Shaharlar markazlarida aholi zichligi nisbatan pastligicha qoldi va u yerda haqiqatan yashash uchun birmuncha qulay muhit mavjud edi.
Moskvada 2013−2014 yillarda aholi zichligi (chapda) va ish o‘rinlari (o‘ngda)
Manba: Flickr, urbanplanet.info
Yer bozori mavjud bo‘lgan mamlakatlarda odatda shaharlarning markaziy qismida imoratlar va aholi zichligi kuzatiladi, shahar chekkalarida zichlik kamayadi. Yerning narhi va mulk solig‘i ta’sirida shunday manzara shakllanadi — markazda yer narxi va soliqlar baland bo‘ladi.
Inshootni markaziy qismga joylashtirishni, eng avvalo, uning yuqori daromad keltirishi bilan oqlash mumkin. Albatta, shaharsozlikning ijtimoiy va ekologik me’yorlari, qoida va standartlari bor, binolarning tarixiy qiymati hisobga olinadi. Bu masalalar qonunlar (huddi bizdagi kabi) bilan tartibga solinadi va munitsipalitetlar ularning ijrosini qat’iy nazorat ostiga olishga mas’ullar.
Agar yerning iqtisodiy unumi uning real bozor narxiga mutanosib bo‘lmasa, yangilanishning tabiiy mexanizmi harakatga keladi — mulk egasi o‘zgarishi mumkin, yerdan foydalanish amallari o‘zgaradi. Mehmonxona o‘rniga ofis binosi, uy-joy o‘rniga savdo markazi va hokazo qurilishi mumkin. Shu yo‘sinda yerdan bozor iqtisodiyotida iqtisodiy resurs sifatida samarali foydalanish ta’minlanadi.
London aholisining 1939 va 2015 yillardagi zichligi
Bizning muammolarimiz nimada?
Birinchidan, muntazam o‘sib borayotgan aholini shahar atrofiga joylashtirish avtomobil yo‘llari va jamoat transporti tizimi yukini og‘irlashtiradi. Tiqilinch sababli aholining yo‘l harajatlari oshadi, aholi va transport oqimining o‘sishi transport infratuzilmalarini saqlash va rivojlantirish harajatlarini ko‘paytirib yuboradi.
Shahar markazida aholi zichligining oshishi muhim afzalliklarga ega, biroq faqat muayyan chegaralargacha va muayyan sharoitlarda. Masalan, markaz aholisi avtomobildan voz kechishni xohlashi uchun jamoat transportining rivojlangan tizimi zarur.
Ma’lum vaqtda kommunal va ijtimoiy infratuzilmalarni saqlash, transportni boshqarish, ekologik oqibatlarga qarshi kurashish va boshqa harajatlar aholi zichligi oshishidan ko‘riladigan foydadan oshib ketishi mumkin. Toshkentning markaziy qismidagi binolarning qavatlari va zichligini oshirish to‘g‘risida so‘z borganda bu chegaralarni aniq tasavvur qilish zarur.
Ikkinchidan, Toshkent — uylar va xonadonlar egalari shahri. Uy-joy aholining katta qismi uchun asosiy, ko‘p hollarda, yagona ahamiyatga molik mulk hisoblanadi. Ko‘chmas mulkka egalik huquqi (biroq yerga emas) ko‘plab uy egalari o‘rtasida taqsimlangan bo‘lib, u markazda ham va shahar atrofida ham redevelopment, qayta ixtisoslash bo‘yicha loyihalar jozibadorligini pasaytiradi. Xususan, agar hammasi qonun bo‘yicha amalga oshirilib, barcha mulk egalarining manfaatlarini qondirishga harakat qilinsa.
Bitim tuziladigan ko‘chmas mulkning norasmiy baholari bugun yer narxining yasama tadbiri hisoblanadi. Shuning uchun Toshkent markazidagi ikki sotixli vayrona kulba bilan shahar chekkasidagi yaxshi ta’mirlangan besh xonali xonadon narxi teng bo‘lishi mumkin.
Biroq, bunday baholar haqiqatan ham ishonchli xabar bera oladimi? Ehtimol Chilonzor tumanidagi metrodan chiqishdagi ikki sotix yer u yerda barpo etilgan magazin katta daromad keltirgani uchun qimmat turishi lozimdir?
Uchinchidan, hamma binolar yaroqlilik muddatiga ega bo‘ladi. Ularni qayta tiklash mumkin, biroq, ozmuncha harajat talab etmaydi. Muammoni mulkdorlar o‘rtasidagi daromaddagi tarqoqlik kuchaytiradi — hamma ham uylarni saqlash va ta’mirlash, unga yondosh hududlarni obodonlashtirish harajatlarini ko‘tara olmaydi. Ayrimlar shunchaki bunday harajat qilishni istamaydi. Xususiy uy-joy mulkdorlar shirkatlari ishining butunlay aralash tajribasi buning dalilidir. Oxir-oqibat binolar va jamoatchilik hududlari tanazzulga yuz tutadi, aytmoqchi, bu Toshkentning markaziy qismi va markazdan olis chekka hududlariga ham taalluqli.
Yer bozori bo‘lmas ekan va yerning rasmiy narhi belgilanmas ekan, ko‘chmas mulk bozori va uy ijarasi norasmiy holda amalga oshirilar ekan, doim ikki muammo mavjud bo‘ladi:
- Birinchisi — bu qo‘ldan boy berilgan mulk uchun adolatli tovon to‘lovini belgilash. U keyinchalik ham ijtimoiy norozilik va uy-joy renovatsiyasi hamda infratuzilmalarni modernizatsiyalash loyihalariga savollar keltirib chiqaraveradi.
- Ikkinchisi — hokimliklar va investorlar tomonidan nimani qayerga qurish to‘g‘risida qabul qilinadigan qarorlar mezonlari. Ehtimol uy-joy qurish istalgan joyda ko‘p tarmoqli bino (ofislar, magazinlar sport zallari va boshqalar) yoki mehmonxona barpo etgan ma’quldir, yo bo‘lmasa, atrofdagi barcha ko‘chmas mulklar narxini oshiradigan shahar istirohat bog‘i (attraksionlarsiz) bunyod qilish lozimdir.
Bozor mexanizmining barcha yaxshi jihatlari bilan birga, yerni xususiylashtirish bizning holatimizda istagan natijamizni bermasligi ham mumkin. Bozor mexanizmining to‘laqonli ishga tushirilishi vaqt talab qiladi, yerlarni chayqov yo‘li bilan sotish xavfini bartaraf etish uchun esa hech bo‘lmasa dastlabki bosqichlarda cheklov choralari qabul qilish lozim (mablag‘ manbaini tasdiqlash, uchastkalar o‘lchami bo‘yicha cheklov, yerni qayta sotishni vaqtincha ta’qiqlash va boshqalar).
Shuning uchun Toshkentni qayta qurish yaqin vaqt ichida “ma'muriy” ssenariy bo‘yicha va shahar hokimligi rahbarligida amalga oshiriladi. Bu jarayon ostida qonunlargina emas, balki bo‘yin tovlamay rioya etiluvchi tartiblar ham bo‘lishi lozim.
Aniq, raqamlarga asoslangan tushuncha zarur -biz nimani va nima uchun xohlayapmiz, shahar va aholisining kam harajat qilib va katta foyda ko‘rishi uchun bunga qanday erishish mumkin?
Shahar boshqaruvini markazlashtirmaslik loyihasi doirasida Toshkentga berilgan alohida maqom rivojlangan yer bozoriga ega mamlakatlarda qo‘llaniladigan instrument va mexanizmlarni joriy etish va moslashish imkoniyatini beradi.
Agar boylar markazda, kambag‘allar shahar chekkalarida yashasa nima bo‘ladi?
Toshkentning markaziy hududlarida boshlangan va rejalashtirilayotgan uy-joylar loyihalari 1960 yillarda Buyuk Britaniyada kiritilgan va ancha badavlat aholi va tadbirkorlarni jalb etish uchun tanazzulga yuz tutgan shahar tumanlarini rekonstruksiya qilish ma’nosini bildiruvchi jentrifikatsiya (gentrification. ingl) triggeri bo‘lishi mumkin.
Hududlarni obodonlashtirish va uy-joylarni yaxshilash ijara to‘lovi oshishiga olib keladi, natijada kam daromadli aholini uy-joy ancha arzon bo‘lgan hududlarga ko‘chishga majbur etadi.
Jentrifikatsiyani kechirgan hududda ko‘chmas mulk narxi oshadi, ularning ko‘rinishi yaxshilanadi, jinoyatchilik kamayadi va hokazo.
Ammo bu jarayon jamiyatni qatlamlashtirish va kam ta’minlanganlar ko‘chib borayotgan chekka hududlar tanazzulga yuz tutishiga olib keladi. Bu o‘rinda uzoq muddatli zarar olingan foydadan ancha oshishi ham mumkin.
Bizga eng yaqin misollardan biri — Bishkek, uning chekkalari haqiqiy xarobalarga aylangan.
Shaharning kamroq obodonlashtirilgan hududlarida nafaqat yer va uy-joy arzon bo‘ladi, balki kam ta’minlanganlar to‘planib qoladi va jinoyatchilik oshadi — ular aholining past to‘lov qobiliyati sababli investitsion jozibadorlikni butunlay yo‘qotishi, soliq tushumining pasayishi esa mahalliy byudjet uchun muammoga aylanishi mumkin, zero, har qanday holatda infratuzilma va davlat xizmatlari ko‘rsatishni moliyalashtirish lozim.
Bunday jarayonlar Toshkentda tabiiy yo‘l bilan o‘tmishda ham ro‘y bergan — kam ta’minlangan odamlar ancha arzon hududlarga ko‘chib o‘tganlar. Biroq, bu hech qachon hozir yuz berishi mumkin bo‘lganidek ommaviy tus olmagan. Buning ustiga shahar chekkalarida kam daromadlilar bilan birga o‘rtahollar ham yashaydi, yurtdoshlarimizning hovlida yashashga bo‘lgan an’anaviy intilishi chekkalarda ham dang‘illama hususiy uylar qad ko‘tarishiga olib keladi.
Jentrifikatsiyani tezlashtirish kerakmi? Xususan, “shahar chekkalarini “jonlantirish” bo‘yicha aniq reja bo‘lmagan bir sharoitda?
Shahar tumanlarini jentrifikatsiyasiz qayta tiklash mumkinmi? Nazariy jihatdan, mumkin, biroq amalda kam ta’minlanganlarning ko‘chishisiz bunga to‘liq muvaffaq bo‘lish juda qiyin.
Jentrifikatsiyaning muqobili sifatida shahar tumanlarini “revitalizatsiya” qilish (jonlantirish) uslubi rivojlanmoqda. Hududlarni obodonlashtirish va uy-joylarni yaxshilashdan tashqari u aholining daromadlari manbalari diversifikatsiyasi va darajasini oshirish bo‘yicha ular bilan ijtimoiy ish olib borish yuzasidan turli rejaviy sa’y-harakatlarni ham ko‘zda tutadi.
Natijada uy xo‘jaliklari uy-joy va kommunal xizmatlar uchun ancha yuqori stavkada to‘lash, o‘sha joyning o‘zida, faqat yaxshi sharoitlarda yashash imkoniyatiga ega bo‘ladilar.
Shahar hududining reabilitatsiya / revitalizatsiyasi namunasi (Tirana shahri, Albaniya)
Shunday edi:
Fotо: Bird in Flight
Foto: Bored Panda
Shunday bo‘ldi:
Foto: Bored Panda
Yangi “siti"lar Toshkent iqtisodiyotiga qanday ta’sir ko‘rsatadi?
Toshkentda bir necha “siti"larning qurilishi loyihalari jamiyatda qizg‘in baxs-munozaralar keltirib chiqarayotgan yana bir holat. Bu g‘oyani Toshkentning ko‘p markazliligini mustahkamlash va yanada qat’iyroq rasmiylashtirishga urinish sifatida ko‘rib chiqish mumkin. Bir necha shahar markazlarini vujudga keltirish — zamonaviy shaharlar muammolarini (tiqilinchlar, yomon ekologiya, shahar hududlarining tanazzuli”) hal etishning yo‘llaridan biridir.
Faqat bir “ammo” bor — Toshkent hozir ham ko‘p markazli shahar. Uning markazlari o‘tmishdagi shahar inshoot va binolarining o‘ziga xosligi va xususiy tadbirkorlikning rivojlanishi sharofati bilan shakllangan.
Chilonzor savdo markazi, Farhod bozori, Qatortol ko‘chasi, “Xamza” metrosi atrofidagi hudud, Yunusoboddagi sobiq Universam va Petushok, “Buyuk ipak yo‘li” metro stansiyasi atrofidagi hudud (sobiq Maksim Gorkiy), TTZ bozori va Toshkentning boshqa ko‘plab joylari odamlar va biznesni o‘ziga jalb qiluvchi hududlar hisoblanadi, iqtisodiy faollikni markazlashtiradi. Ko‘pincha bu markazlar bozorlar va transport uzellari joylashuvi bilan bog‘liq bo‘lib, bu tushunarli, negaki, odamlar va qatnovlarning yuqori oqimi biznes uchun juda muhim.
Amalga oshirilgan ishlarning eng muhimi, ilgari yotoqxona hududlar hisoblangan joylar aralash foydalaniladigan makonga aylandi. Ularda nafaqat uy-joylar, balki magazinlar, restoranlar, xizmat ko‘rsatish obyektlari,ofislar va boshqa ko‘p inshootlar mavjud. Bu yerda ish o‘rinlari bor, bu yerda daromad olinadi, shu jumladan shahar byudjetiga daromad tushadi.
Agar Toshkent xaritasiga savdo va xizmat ko‘rsatish inshootlari, qahvaxona va restoranlar, ofislar binolari joylashuvi, soliq bo‘yicha tushumlarni kiritsak, shu zahoti shaharning iqtisodiy xaritasi qanday ekani namoyon bo‘ladi.
Yangi “siti"lar loyihalari Toshkentdagi amaliy faollikning mavjud joylashuvini qanchalik e’tiborga olgani tushunarsiz. Yangi qurilishlar shahar iqtisodiyotiga qanday ta’sir ko‘rsatishi ham aniq emas.
Yangi sitilar Toshkentning eski amaliy va savdo markazlari bilan raqobat qiladimi? Yoki biznes va odamlarni yangi maydonlarga jalb etish uchun eski markazlarni ma’muriy jihatdan tugatishga to‘g‘ri keladimi? Eng asosiysi yangi markazlar eskilaridan muvaffaqiyatliroq bo‘ladimi, odamlar va shahar uchun ko‘proq ish o‘rinlari yaratib, daromad keltira oladimi?
Bu savollarga aniq ma’lumot va hisob-kitoblarga asoslangan, muqobil tahlillar bilan to‘ldirilgan javoblar kerak. Ular bugungi kunda shahar aholisini juda havotirga solayotgan masala — yerni musodara qilish va binolarni buzish, odamlar va biznes inshootlarini ko‘chirish to‘g‘risida asosli muloqot olib borish mumkin bo‘lgan baza bo‘ladi.
Axir, shahar va uning aholisi uchun hamma narsani qayta qurmaslik, balki, mavjud amaliy va savdo markazlari, shuningdek, yotoq hududlarni kompleks rivojlantirish (o‘sha revitalizatsiya bilan) foydaliroq bo‘lib chiqishi mumkin-ku.
Eskirgan binolar, yodgorliklarmi yoki aktivlar?
Toshkentdagi eskirgan binolarga qanday munosabatda bo‘lmoq kerak? Unga muammo sifatidagina qaraladimi yoki boshqacha yo‘l tutish ham mumkinmi? Ochiq osmon ostidagi muzey hisoblangan bir shahardan misol keltiraman. Londonning Sitisida (Londonning markaziy, eski qismi) ko‘plab binolar orasida 1567 yilda bunyod etilgan, shahardagi eng qadimiy imoratlardan biri va eng qadimiy magazin — juda diqqatga sazovor bir inshoot mavjud. U qadimiy do‘kon (Old Curiosity Shop) sifatida mashhur.
Binoda uni taniqli ingliz yozuvchisi Charlz Dikkens “abadiylashtirgani” to‘g‘risidagi lavha o‘rnatilgan. Dikkensning “Qadimiy do‘kon” romani 1841 yili yozilgan, biroq, adabiyotshunoslarning ta’kidlashicha, u butunlay boshqa, hozir yo‘q bo‘lib ketgan binoni tasvirlagan. Hozir qadimiy do‘kon sifatida mashhur bo‘lgan bino esa o‘z nomini Dikkensning kitobi chiqqandan keyin 30 yil o‘tgach, kitob savdosi bilan shug‘ullangan sohibining tadbirkorligi tufayli olgan. Sohib faqat pul ishlashni istagandi, biroq, tarix yaratdi.
Qadimiy do‘kon 1920−1930 yillarda. Foto: Memoirs Of A Metro Girl
Qadimiy do‘kon hozirgi kunlarda. Foto: London Town.com
E’tiroz bildirish mumkin — binoning yoshi 400 yil, shuning uchun ham yodgorlik. Bu to‘g‘ri, biroq dastlabki 300 yilni bino xususiy mulk huquqining mustahkamligi tufayli kechirdi. Umuman, ko‘p mamlakatlarda 100 yildan yuqori (yoki uning atrofida) bo‘lgan barcha binolar avtomatik ravishda tarixiy obida hisoblanadi va davlat himoyasi ostiga olinadi. Keyinchalik hammasi turistik mahsulot yaratish va sotish qobiliyatiga bog‘liq bo‘ladi.
Old Curiosity Shop bugun ham antiqa buyumlar savdosi magazini sifatida faoliyat olib boradi. Londonning bu qismidagi yer aql bovar qilmas darajada qimmat va qadimiy buyumlar do‘koni soliqlar bo‘yicha harajatlarni qoplashini tasavvur qilib bo‘lmaydi. Biroq shahar mulk solig‘idan emas, balki turistlardan daromad qiladi — 2017 yili 40 mlndan ortiq sayyoh tashrif buyurib, shaharga 36 mlrd $dan ortiq daromad keltirgan.
Xorijiy sayyohning Toshkentdagi bir kuni shahar iqtisodiyotiga mehmonxona, qahvaxona va restoranlar, transport, gidlar xizmati, esdalik buyumlar va boshqa harajatlar misolida +/- 100 $ni tashkil qiladi. Uni 2018 yilda olis xorijdan tashrif buyurgan 350 ming nafar sayyohga ko‘paytirsak, 350 mln $ kelib chiqadi.
Agar turistlarni Toshkentda yana bir kun ko‘proq qolishga qiziqtirsak, shuncha daromad olish mumkin bo‘ladi.
Bu $350 mlndan soliq shaklida 5% Toshkent byudjetiga tushadigan bo‘lsa ham bu $17,5 mlnni tashkil qiladi. Eski binolarni tartibga solish, ularning infratuzilmalarini modernizatsiyalash va atrof hududini obodonlashtirishga sarflash mumkin bo‘lgan mo‘may mablag‘ bu. Zarur bo‘lganda xatto tarixiy binolarni qayta profillashtirish va boshqa maqsadlar uchun aholini munosib uy-joylarga ko‘chirishga ham sarflash mumkin bo‘ladi.
Bu o‘rinda “Polkushka” bilan bog‘liq vaziyatni yodga olish joiz. Ehtimol, u yerdagi eski binolar odamlaring yashashi uchun yaroqli emasdir. Biroq, agar ular Toshkent tarixining bir qismi ekan, ularga turar-joy sifatida emas, balki tarixiy inshoot va turizm sohasini rivojlantirish imkoniyati sifatida qarash lozim.
Fotografiyalar bo‘yicha tashqi ko‘rinishni tiklash, poydevorni, tom va devorlarni mustahkamlash, ichkarini zamonaviy jihozlash mumkin. Ehtimol aholining bir qismi ko‘chishga rozi bo‘lar, ularning uylarini muzey, magazinlar, qahvaxona, ofis yoki yana boshqa narsalarga aylantirish mumkin bo‘lar.
An’anaviy uylar, tuproq devorlar va tor ko‘chalardan tarkib topgan eski mahallalarni o‘ziga xos muzey-mehmonxonalarga aylantirish mumkin. Bu yerlarda xorijiy turistlar ikki kun butkul boshqa muhitda yashashi va yangi his-tuyg‘ularga g‘arq bo‘lishi mumkin bo‘lardi.
Toshkentning nodirligi shundaki, bu yerda turli davr va madaniyatlar aralashib ketgan. Shahar, binolar, ko‘chalar va boshqa ko‘plab inshootlar tarixi — bular byudjetga og‘irligi tushadigan eskirgan mulklar emas. Bular saqlash, ko‘paytirish va pulga aylantirish zarur bo‘lgan iqtisodiy aktivlardir.
* * *
Shunday qilib, yuqorida aytilganlardan xulosa chiqaradigan bo‘lsak… Yuzaga kelgan vaziyat uchun oddiy va tezkor javoblar yo‘q va bo‘lishi ham mumkin emas. Xatto Toshkentning yangi bosh rejasi yoki shahar hokimligi bayonotiga ko‘ra, yaqin vaqt ichida chet ellik mutaxassislar tayyorlab berishi lozim bo‘lgan uning konsepsiyasi qabul qilinishi ham bu yechimning faqat bir qismi xolos.
Bosh reja Toshkentda nima, qanday qilib va nima uchun amalga oshirilishi haqida aniq tushunchani shakllantiruvchi qo‘shimcha hujjatlar majmuasiga muhtoj. Nafaqat uy-joy sektorida, balki jamoat transporti va avtomobil yo‘llari, kommunal infratuzilma, ijtimoiy joylarni rivojlantirish, shahardagi amaliy faollikni rag‘batlantirish, ijtimoiy muammolarni hal etish va boshqalarda ham shunday yordam kerak.
Bu va boshqa ko‘plab narsalar yer munosabatlarida bo‘lajak o‘zgarishlarni hisobga olgan holda o‘z yechimini topishi lozim, zero, xususiy mulkchilik joriy etilishi bilan ayni yer shahar hokimiyatining asosiy aktivi bo‘lib qoladi.
Ilgari Ildus Kamilov O‘zbekistonning urbanizatsiyaga e’tiborni kuchaytirayotgani mahsulotlar narxi bilan bog‘liqmi va bunda qo‘shimcha qiymat solig‘ining qanday ahamiyati borligi haqida Spot uchun maxsus yozgan edi.
