Tahlilchilar va jurnalistlarning hisoblashicha, 2021-yil kripto olam uchun tubdan burilish yasagan davr bo’ldi. Chunki o’tgan yilda raqamli valyutalar yangi rekordlarni o’rnatdi, fondlar nomarkazlashgan blokcheyn loyihalarga juda katta miqdorda investitsiya kiritdilar, xizmatlar kriptoda qabul qilinishni boshladi, bitkoin esa birinchi marta rasmiy pul birligi sifatida tan olindi.

Kriptodunyoda yangi tarmoqlar paydo bo’ldi (2009) va uning ko’lami 2010-yilning ikkinchi yarmida oshishni boshladi.

2021-yilda esa bozor kapitalizatsiyasi bitkoin, efirium va solaniumlar narxi oshishi hisobiga $3 trlndan oshdi.

"Spot.uz"da reklama

Joriy yilda ham kriptovalyuta bozori shunday o’zgarishlar bo’lishi noma’lumligicha qolmoqda. Kriptovalyuta bozorlarga qanchalik jiddiy ta’sir ko’rsatishi mumkinligini ko’rsatdi va bu qisman moliyaviy regulyatorlarni qonunlarni kuchaytirishga va xizmatlarning ishlashiga va umuman raqamli valyutadan foydalanishga taqiqlar berishga majbur qildi.

Uning qiymati hali ham juda o’zgaruvchan: bitkoinning narxi o’tgan yilning aprel oyida $64 000 gacha ko’tarildi va iyulda $29 000 ga tushdi.

2022-yilda tanga bilan nima sodir bo‘ladi — treyderlar faqat taxmin qilishlari mumkin: ular bitkoin narxi 2021-yil oxirigacha $55 000ga yetishini kutishgan, biroq dekabr oyining oxirida uning narxi $50 000 dan oshdi.

2021- yil nima bilan farqlandi

Investitsiyalar oqimi

2021-yilda kriptovalyuta sanoati venchur kapital fondlaridan taxminan $30 milliard yig‘di, bu o‘zining tashkil etilganidan boshlab 2020-yilga qadar bo’lgan davrdan ham ko‘proq.

“Buning sababi, kriptovalyuta shunchaki raqamli oltin bo’lishni to’xtatdi. Moliyaviy xizmatlar, san’at loyihalari, markazlashtirilmagan ijtimoiy tarmoqlar, pul ishlashingiz mumkin bo’lgan o’yinlar onlayn aktivlar atrofida qurilmoqda va hamma kelajakdagi Web 3.0 Interneti haqida gapiradi. Bu tendensiyalarning barchasi investorlarni o’ylashga majbur qildi”, — , deb yozadi Spenser Bogart, Blockchain Capital investitsiya tashkilotining hamkori.

2021-yilda investorlar kriptovalyutalar bilan bog‘liq turli loyihalarga homiylik qilishga tayyor edilar, deya qayd etadi PitchBook tahlilchisi Rob Le:

  • Fintex-xizmatlar. Kriptovalyuta birjasi FTX $1 milliard, MoonPay $555 dollar va komissiyasiz broker Robinhood $2 milliarddan ortiq mablag‘ yig‘di.
  • Техplaformalar. Forte blokcheyn-ishlab chiquvchi $725 mln, NFT CryptoKitties yaratuvchilaridan biri — Dapper Labs kompaniyasi esa- $350 mln jalb qila oldi.
  • O’yinlar va ijtimoiy tarmoqlar. BitClout loyihasi $200 mln jalb etdi va mashhurlarni tokenlarda aks ettiruvchi platformani ishga tushiradi. Narxlar ularning mashhurlik darajasiga qarab belgilanadi. Marsni kolonozatsiya qilish haqidagi o’yin “SpaceY2025” $21 mlnga ega bo’ldi. Axie Infinity onlayn olamini yaratuvchisi esa $150 mln ko’proq mablag' to’pladi.Ikkala o’yinda ham geymerlar o’yin ichidagi tokenlarni ishlab, keyin ularni haqiqiy pulga almashtirishlari mumkin.
  • Investfirmalar. New York Digital Investment Group tashkiloti bitkoin bilan ishlashni xohlaydigan institutsional mijozlar uchun fintech vositalarini ishlab chiqish uchun $1 mlrd jalb etdi.

O’tgan yilning aprel oyida injener va tadbirkor Ilon Mask bitkoin uchun $1,5 mlrd sarfladi. Yangilik esa token narxiga ta’sir ko’rsatibgina qolmasdan, boshqa investorlarni ham jalb etdi.


Foto: Axie Infinity o’yinining interfeysi

Kotirovkalar narxining o’sishi

2021- yilning yana bir o’ziga xosligi — kriptovalyutalar bilan bog’liq aktivlar narxining oshishidir. Dekabr oyiga kelib ularning kapitalizatsiyasi umumiy holda $10 mlrddan oshdi. U.S. News agentligi yil boshidan yuqori ko’rsatgichlarga erishgan tokenlar ro’yxatini tuzib chiqdi. Quyida ulardan bir nechtasi:

Polygon, MATIC: 11026% ga o’sish, kapitalizatsiya — $14 mlrd. Bir soniyada millionlab tranzaktsiyalarni, ko’plab DeFi loyihalarini qo’llab-quvvatlaydi va Ethereumga qaraganda kamroq haq oladi.

Terra, LUNA: 9530% ga o’sish, kapitalizatsiya — $23 mlrd. Steyblkoinlarga mos kelib, uning narxi material aktivlar- ya’ni dollar, metall, qimmatli qog’ozga bog’liq. Shuning evaziga ularning narxi tez o’zgarishlarga moyil emas.

Dogecoin, DOGE: o’sish 2819% ni tashkil etdi, kapitalizatsiya — $22 mlrd. Token narxidagi asosiy o’zgarishlar injener Ilon Maskning faolligi tufayli sodir bo’ldi. U oyga sayohat qilish uchun to’lov dogecoinda amalga oshirilishi haqida o’zining Twitterdagi sahifasida yozib qoldirgan edi.

Avalanche, AVAX: o’sish 2754%, kapitalizatsiya — $25 mlrd. O’tgan yilning noyabr oyida Deloitte konsalting firmasi Avalanche ishlab chiquvchilari bilan falokat da’volarini ko‘rib chiqish uchun blokcheyndan foydalanish uchun hamkorlik qilishga kelishib oldi.

Shiba Inu, SHIB: o’sish 1450%, kapitalizatsiya — $86 mlrd. Binance ma’lumotlariga ko’ra, valyutaga bo’lgan qiziqish o’zining ShibaSwap kripto tokenini almashish xizmati tomonidan kuchaytiriladi. Decrypt, aktivning Kraken birjasidagi listingi o‘sishga hissa qo‘shadi deya hisoblaydi.

Binance Coin, BNB: o’sish 1294%, kapitalizatsiya — $86 mlrd.Oktyabr oyida Binance $100 mlnlik zahiraga ega fond yaratdi va bu mablag’ni Binance Smart Chain tarmog’idagi markazlashtirilmagan ilovalarni qo’llab-quvvatlashga sarflashga va’da berdi.


Foto: Binance birjasi asoschisi Chanpen Chjao

Bahor so’nggida kriptovalyuta vaqtinchalik pasayish davrini boshdan kechirdi. Bitkoin $64 000 dan $30 000 gacha tushib ketdi. Ilon Mask esa Tesla avtomashinalari uchun bitkoinda to’lov qabul qilishdan bosh tortdi. Keyinchalik esa buni qayta tikladi.

Kriptovalyutaning davlat valyutasi sifatida tan olinishi

2021-yilning iyun oyida Salvador Prezidenti Nayib Bukele dunyo tarixida birinchi bor bitkoinni davlatning rasmiy to’lov vositalaridan biri deyae’lon qildi va kelajakda amalga oshirish uchun quyidagilarni belgilab oldi:

  • Daromad, mulk va kapital daromadlari bo’yicha soliq tushunchalari bo’lmaydigan Bitcoin City qurish. Rasmiylar joriy qilmoqchi bo’lgan yagona chora — bu shahar qurilishi va xizmatlarni rivojlantirishni moliyalashtirish uchun 10% qo’shilgan qiymat solig’i.
  • Kripto-aktiv bilan bog‘langan $1 mlrdlik obligatsiyalar chiqarish. Pulning yarmi moliyaviy infratuzilmani rivojlantirish va geotermal energiyadan “yashil” qazib olishga yo‘naltiriladi.
  • Mahalliy loyihalarda xorijiy investorlarga fuqarolik va yashash ruxsatnomalarini berish. Shunda ular Salvadorda xohlagancha pul ishlashlari mumkin, dedi Bukele.
Blockstream kompaniyasining strategik bo’lim boshlig’i Samson Mouning fikricha, boshqa davlatlar Salvadordan o’rnak olishi kerak. Ammo Xalqaro valyuta fondi bu qarorni to’g’ri deya hisoblamaydi. Chunki davlat va hukumat iste’molchilar va iqtisodiyotni bitkoinning o’zgaruvchanligidan himoya qilish mexanizmini ishlab chiqishmagan.
Shuning uchun,boshqa davlatlar markaziy banklar tomonidan nazorat qilinadigan raqamli valyutalarni joriy etishdi. Xitoy va Rossiya (yanvardan boshlab) buning yorqin misoli. Qozog’iston va Buyuk Britaniya raqamli pullarni ishlab chiqish imkoniyatlarini o’rganishmoqda.

Foto: Salvadordagi geotermal elektrostansiya

Qizig‘i shundaki, Salvador aholisining o‘zlari bitkoinning qabul qilinishiga ishonchsizlik bildirdi: 1281 respondentning 67,9 foizi qarorni ma’qullamaganini tan oldi, o‘ndan to‘qqiz nafari bu qanday aktiv ekanligini tushunmadi, o’ndan sakkiz nafari esa uning ishonchliligiga shubha qildi.

Amherst Pierpont strategi Siobhan Morden: “Avtokratik mamlakatda bitkoinni qabul qilish korruptsiya, pul yuvish va qonunlarning noaniq talqini haqida tashvish uyg’otmoqda” deydi.

Davlat ham muammolarga duch keldi. Salvador hukumati tashabbus uchun maxsus Chivo hamyonini chiqardi, unda foydalanuvchi sukut bo’yicha bitkoinlarda $30 olishi belgilab qo’yildi.

Ammo dastlabki kunlarda texnik nosozliklar tufayli tizimni o‘chirishga to‘g‘ri keldi. Skeptiklar dasturni o’rnatishga shoshilmadilar: ular hukumat shu tariqa shaxsiy ma’lumotlarga kirish huquqiga ega bo’lganiga ishonishdi. Hisobvaraqdan pul yechib olmoqchi bo‘lganlar esa, navbatda turgan paytda bitkoin narxi bir necha marta o’zgarishidan xavotirda kutishdi.


Foto: Salvadordagi bitkoinni pul birligi sifatida qabul qilishga qarshi manifest

Nega kriptobozor firibgarlar uchun moddiy makonga aylandi va bunga davlat regulyatorlarining javobi qanday bo’ldi

Chainalysis tahlil markazining ma’lumotlariga ko’ra, 2021- yilda yolg’on tarmoqlar va platformalar ortidan fuqarolar $7,7 mlrd yo’qotgan. Bu esa 2020-yilga qaraganda 81% ga ko’proq. Aldashning asosiy vositasi “rug pull” metodi hisoblanib, unda firibgarlar dastlab mijoz pulini jalb etib, keyin esa butunlay aloqaga chiqmay qo’yishadi. Bu turdagi firibgarlik orqali $2,8 mlrd mablag' o’zlashtirib olingan.

Barcha firibgar loyihalar markazlashtirilmagan moliya sanoatida boshlanmaydi: 2021-yil uchun eng kattasi — Thodex — markazlashtirilgan birja sifatida ishlab kelayotgan edi. Bir kunning o’zida u pul mablag’larini chiqarib olishni yopishga qaror qildi.



Firibgarlik hisob raqamlaridagi pullar qayerdan kelganligi: sariq — almashtirgichlar va birjalar, kulrang-ko'k — noqonuniy faoliyat, yashil — noma’lum Chainalysis xizmatlari.

Ayrim kriptoservis kompaniyalari firibgarlardan mustaqil ravishda himoyalanishga harakat qilishmoqda. Luno almashinuv xizmati agar aktivning haqiqiyligiga shubha sezsa ogohlantiruvchi xabar yoki video tarqatadi. Shunga o’xshash taktikani Uniswap birjasi ham qo’llamoqda. U har safar foydalanuvchiga barcha tokenlar sotib olishdan oldin mustaqil ravishda “qonuniyligi” tekshirilishi kerakligi haqida xabar beradi.

“Kripto” pul yuvish, soliqlarni to’lashdan bo’yin tovlash, foydalanuvchilarni talon-taroj qilish va hatto to’lovni talab qilish uchun ishlaydigan vosita ekanligini rasmiylar ham anglab yetdi. Raqamli valyutalarning tarqalishini diqqat bilan kuzatib borishining yana bir sababi kripto konidir. Masalan, Eronda kompyuter qurilmalari yuqori quvvat sarflagani uchun elektr quvvati uzilib qolgan. Shu sababli, rasmiylar amaliyotga vaqtinchalik taqiq qo’ydi.

2021-yilda kriptosanoat duch kelgan boshqa cheklovchi choralarga quyidagilar kiradi:

  • Aprel oyida Turkiya kriptovalyutada to’lovlarni qabul qilishni taqiqladi.
  • May oyida Xitoy yuridik shaxslarga tokenlardan foydalanishga cheklov qo’ydi. Sentybarda esa ularni sotib olish, saqlash va sotib butunlay cheklandi.
  • Noyabr oyida esa XXR ortidan Hindiston ham raqamli valyuta chiqarishi va barcha xususiy kriptovalyutalarni taqiqlashi haqida e’lon qildi.
  • Rossiyada 1-yanvardan boshlab, “Moliyaviy raqamli aktivlar to’g’risida” gi qonun kuchga kirib, u “kripto” dan to’lov vositasi sifatida foydalanishni taqiqlaydi. Dekabr oyida Markaziy bank kripto-investitsiyalarni taqiqlash haqida o’ylayotganini e’lon qildi.

Boliviya, Jazoir, Indoneziya, Nepal, Vetnam va boshqa ba’zi mamlakatlarda ham xuddi shunday yoki shunga o’xshash choralar ko’rilmoqda: kriptovalyutdai to’lash mumkin emas yoki butunlay taqiqlangan.

Ba’zi mamlakatlarda “kripto” taqiqlangan emas, balki tartibga solinadi. Masalan, Germaniyada aktivlarni boshqaruvchi kompaniyalar unga korporativ mablag’larning 20 foizigacha sarmoya kiritishlari mumkin. Fransiya, agar ular ro’yxatdan o’tgan bo’lsa va barcha foydalanuvchilarni KYC protseduralari orqali tekshirishsa, kriptovalyuta xizmatlarining ishlashiga imkon beradi.

Foto : Xitoydagi hisoblash tizimi/ Financial Times

Bloomberg nashrining ma’lumotlariga ko’ra, bu Amerika, Hindiston, Tailand, Avstraliya, Braziliya kabi kriptobozorni faol muhokama qilivchi davlatlar uchunhali boshlanishi.

Finextra fikricha, kriptoolamda hatto asosiy o’yinchilar ham himoyalanmagan. Yozda, savdo hajmi bo’yicha eng yirik birja bo’lgan Binance taqiqlar tufayli Buyuk Britaniyadagi aktivlar va Yevropa Ittifoqi mamlakatlarida kripto derivativlari savdosini to’xtatdi. Sentyabr oyida mahalliy hokimiyat organlari bilan kelishmovchiliklarni hal qilish uchun Singapurlik foydalanuvchilar bilan ishlashni to’xtatdi.

2022 — yilda kriptovalyuta bozorini nimalar kutmoqda

2021- kriptovalyuta bozori uchun haqiqiy o’zgarishlar yili bo’ldi. Lekin shunga qaramasdan, tarmoq hal rivojlanishda davom etmoqda va joriy yilda aniq tahlillar berish ancha qiyinchilik tug’diradi. Ammo Time и NextAdvisor jurnalistlarining talqiniga asoslanib quyidagi tendensiyalar bo’lishi kutilmoqda:

Bitkoin narxidagi tushishlar. Ba’zi ekspertlar kotirovkalar, ayniqsa 2018-yilda $20 000 dan $3 000 gacha tushib ketgan bitkoinning qulashini kutishmoqda. Sasseks universiteti moliya professori Kerol Aleksandrning fikricha, uning qiymati 2022-yilda $10 000 gacha tushadi.

TokenMetrics’ning texnologik tahlilchisi, aksincha, aktivning o‘sishini prognoz qilmoqda.

“Menimcha, bitkoin $25 000 dan pastga tushishdan ko‘ra $75 000 ga yetishi ehtimoli ko‘proq. Agar u ozgina pastlagan bo’lsa ham, uzoq muddatda tiklanadi”.

Yangi fondlarning tashkil etilishi. Kriptoinvestorlar qimmatli qog’ozlar va birjalar bo’yicha komissiya (SEC) baribir birjada kripto aksiyalarini o’zlari xohlagan narxlarda sotishga ruxsat berishiga umid qilmoqda. Bu chakana investorlarni bozorga jalb qilishga yordam beradi. Chunki ular oktyabr oyida komissiya ma’qullagan fyuchers bitimlarini amalga oshirishga qodir emaslar.

DeFi-bozorlarning rivojlanishi. Ekspertlarning fikricha, 2022- yilda markazlashmagan moliya sanoati va DAO rivojlanishning yangi bosqichini oladi. ICHI kripto platformasi rahbarlarining fikriga ko’ra, u boshqalarga qaraganda ko’proq o’sadi: ishlab chiquvchilar amaliyotga yo’naltirilgan mahsulotlarni yaratishda davom etadilar, DeFi tashkilotlari esa yangi ekotizimda o’z rivojlanishini davom ettiradilar.

Kerol Aleksandrning so’zlariga ko’ra, Ethereum, Solana, Polkadot va Cardano yetakchi tokenlarga aylanadi. Chunki bu loyihalar investorlarda katta ishonch uyg‘otadi. Ular nafaqat savdo uchun o‘zgaruvchan valyuta, balki moliya tizimining vositalaridir. Xuddi shu sababga ko’ra, uning fikricha, tobora ko’proq investorlar DeFi tashabbuslarini qo’llab-quvvatlamoqdalar.

Foto: Ethereum asoschisi va Polkadot yaratuvchisi Gevin Vud

Huquqiy tizimdagi o’zgarishlar. AQSh Federal zaxira tizimi raisi Jerom Pauellning aytishicha, SEC kriptovalyutalarni taqiqlash rejasi yo‘q, biroq qat’iy qonunlarsiz investorlar zarar ko‘rishi mumkinligini tan oladi. Shunday qilib, ekspertlarning fikriga ko’ra, taqiqlash choralari kelgusi yilning asosiy muammosiga aylanadi, ayniqsa AQShda. Tahlilchi Rayan Selkis bir nechta asosiy mavzularni ta’kidlaydi:

  • Mijoz ma’lumotlarining maxfiyligini buzmasdan KYC va AML tekshirish tartib-qoidalari haqida qanday xabar berish kerak.
  • Qanday soliq mexanizmlarini yaratish va birjalardan soliq deklaratsiyasini qanday yig’ish kerak.
  • DAOni yangi tashkiliy tuzilma sifatida tan olish uchun nima kerak.
  • Stabilkoinlarning bozordagi o’rni qanday. Qiymati dollar zaxiralari bilan ta’minlangan Tether (USDT) allaqachon bahs-munozaralarga sabab bo’lmoqda. Regulyatorlar uni qimmatli qog’oz sifatida tan olish haqida o’ylashgan, uni sotishda siz, masalan, daromad solig’ini to’lashingiz kerak bo’ladi. Boshqa bir tomondan esa uning qiymati hech narsa bilan ta’minlanmagan degan fikrlar bildiriladi.

“Kripto"ning ommaviy tarqalishi. Qahvaxonalar va kinoteatrlar kripto to‘lovlarini qabul qila boshladilar, PayPal, Mastercard va Block kabi fintech kompaniyalari an’anaviy valyutalar ro‘yxatiga raqamli aktivlarni qo‘shishmoqda, Tesla va Twitter esa bitkoin haqida gapirishda davom etmoqda.

Shunday ekan, kriptovalyutalarni joriy etishga qiziqish so‘nmaydi, deydi tahlilchilar. Maslan, Amazon, Walmart kabi kompaniyalar allaqachon blokcheyn ishlab chiqish va raqamli aktivlar bo’yicha mutaxassis qidirmoqda.

“Agar Amazon” kripto" ni qabul qilgan bo’lsa, unda yana qancha odam unga ergashishga ishontirishini tasavvur qiling", — deydi Vayss.

Foto: Salvadordagi Starbucks bitkoinda to’lovlarni qabul qilmoqda

Katta o’yinchilar qanchalik ko’p tashabbus ko’rsatsa, oddiy va shubhali investorlar kriptovalyutadan kundalik foydalanish mumkinligini tezroq tushunadilar. Tashqi dunyo va mavjud huquqiy va iqtisodiy tizim bilan qanchalik ko’p aloqalar yangi pulga ega bo’lsa, ularga bo’lgan talab shunchalik sezilarli va tezroq o’sib boradi, deb yozadi Time va NextAdvisor.

Ehtimol, kichik investorlar kripto savdosiga qiziqishlarini yo’qotishlari mumkin. Misol uchun, Fidelity Investments xoldingiga ko’ra, uchinchi chorakda chakana savdo hajmi 8 foizga kamaydi va $2,4 mlnni tashkil etdi, Robinhood esa kutilganidan deyarli $60 mlnga kam daromad oldi. Ammo moliyaviy va texnik mutaxassislar bozorni tark etmaydi.